Σε μια εποχή όπου η ταχύτητα κυριαρχεί σε μια πληθώρα εκφάνσεων της καθημερινότητας: ταχυφαγία, ταχυπληροφόρηση, ταχυπλουτισμός, ταχυκαταξίωση πως θα μπορούσε ο έρωτας να ξεφύγει από το σχήμα αυτό; Ο Σλαβόι Ζίζεκ (Slavoj Zizek), σύγχρονος φιλόσοφος και μελετητής της θεωρητικής ψυχανάλυσης, μέσω ενός σύντομου video στο YouTube με τίτλο “Events and Encounters Explain Our Fear of Falling in Love” σκιαγραφεί μέσα σε λίγα λεπτά την επικρατούσα στάση απέναντι στον έρωτα που συνοψίζεται στο δίπολο ταχύτητα-ευκολία. Εκεί περιγράφει την τάση του σύγχρονου ανθρώπου για επιλογές που στοχεύουν στην απόκτηση οφέλους χωρίς συνέπειες, στην απόλαυση χωρίς τον μόχθο, στο τελικό αποτέλεσμα χωρίς να διανύσουμε την ενδιάμεση διαδρομή, στην επιτυχία χωρίς το ρίσκο. Όλα στο όνομα μιας ψευδαίσθησης απεριόριστων επιλογών που απαξιώνει την αξία της επένδυσης (χρονικής ή συναισθηματικής) σε έναν στόχο, υποβιβάζοντάς την σε κριτήριο χλευασμού και απαξίωσης. Ο τρόπος που έχουμε δομήσει την καθημερινότητα εξηγεί τη δυσκολία να ερωτευθούμε μιας και αυτό προϋποθέτει να επιτρέψουμε στον άλλον να καταλάβει κάποιο χώρο μέσα στη δική μας. Να παραμερίσουμε λίγο ή πολύ κάποιες από τις συνήθειες, να παραλλάξουμε κάποιες από τις ρουτίνες, από τα δεδομένα της ζωής μας, προκειμένου ο άλλος να χωρέσει σε αυτήν. Ο Ζίζεκ αναφέρεται στον αγγλικό όρο “falling in love” που σηματοδοτεί την «πτώση» του άλλου μέσα στη ζωή μας, της οποίας θα αποτελέσει πλέον κομμάτι. Ωστόσο η παρουσία του λειτουργεί συχνά ως απειλή στα κεκτημένα της καθημερινότητας. Ο χρόνος είναι ρυθμισμένος και μοιρασμένος με τρόπο ώστε να δημιουργεί μια αίσθηση ασφάλειας. Η επένδυση σε οτιδήποτε έξω από εμάς είναι μερική και ελεγχόμενη, ζυγισμένη αυστηρά, έτσι ώστε να ελαχιστοποιηθεί ο κίνδυνος της ανατροπής. Οτιδήποτε σημαντικό είναι συνάμα και εν δυνάμει αντικαταστάσιμο, αναπληρούμενο από άλλα όμοια με το ελάχιστο δυνατό κόστος και κόπο, έτσι ώστε τίποτα να μην γίνεται τόσο ζωτικό και πυρηνικό πέρα από τον ίδιο μας τον εαυτό.
Ποιος είναι λοιπόν ο κίνδυνος αν κανείς αφήσει αυτόν τον επιπλέον χώρο διαθέσιμο; Η σχέση με τον άλλον προϋποθέτει να παραχωρήσουμε κάτι δικό μας καθώς επιτρέπουμε να καταλάβει χώρο και χρόνο όχι μόνο στο μυαλό μας αλλά και σε όσα μέχρι τότε ήταν μόνο δικά μας - από το χώρο στο κρεβάτι, την παρουσία σε κοινές παρέες, την απόλαυση μιας αγαπημένης δραστηριότητας, τη διασκέδαση και την προσωπική χαλάρωση ακόμη και τη στενοχώρια ή την απογοήτευση που γίνεται κοινός τόπος όταν κανείς στρέφεται στον άλλον αποζητώντας μια αγκαλιά ή μια κουβέντα παρηγοριάς. Η παρουσία του άλλου καλύπτει ζωτικές ανάγκες προσφέροντας ικανοποίηση που τίθεται αναπόφευκτα έξω από το πλαίσιο ελέγχου μας. Όλα όσα μας ορίζουν γίνονται κομμάτι ενός «μαζί», που όσο ανταποδοτικό κι αν είναι δεν παύει να επισείει τον κίνδυνο της διάψευσης και της εγκατάλειψης αν ο άλλος πάψει να ανταποκρίνεται στον ρόλο που του έχουμε αποδώσει.
Στον αντίποδα βρίσκεται ο φόβος της ρήξης και της λήξης μιας υπάρχουσας σχέσης, που οδηγεί σε παραχωρήσεις και υπερβάλλουσα επιτρεπτικότητα, με στόχο να αποτραπεί με κάθε κόστος το σπάσιμο του «μαζί». Πρόκειται για τις περιπτώσεις όπου ερωτήματα όπως «Πόσο καθαρά βλέπουμε αυτόν που έχουμε δίπλα μας; Τί βλέπουμε σε αυτόν, τι απομονώνουμε, τι εν τέλει επιτρέπουμε στο όνομα του να παραμείνουμε στη σχέση» επανέρχονται επιτακτικά κάθε στιγμή που καθιστούμε τον άλλον προτεραιότητα σε βάρος των δικών μας αναγκών και επιθυμιών, επιτρέποντας να κυριαρχήσει απόλυτα στο δικό μας χώρο, ξεχνώντας ότι δικαιούμαστε και εμείς ένα ισότιμο μέρος του.
Το πέρασμα από την εύλογη δημιουργία χώρου μέχρι το να γίνει κανείς κάποιος άλλος είναι συχνά δυσδιάκριτο. Η σχέση δεν συνεπάγεται απαραίτητα ότι κανείς ορίζεται αποκλειστικά από τη δυάδα, κι αυτό αφορά όχι μόνο τη ματιά των άλλων αλλά κυρίως το πως οι ίδιοι αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας. Στο όνομα του έρωτα ο άλλος συνιστά μέρος της ζωής μας, ανατρέποντας τις ισορροπίες και ωθώντας μας σε αλλαγές των συνηθειών μας. Όταν όμως καταλήξει να καταλαμβάνει όλο το χώρο αφήνοντας μόνο μια μικρή γωνιά σε αυτό που μέχρι πριν ήταν δικό μας τότε το «μαζί» μετατρέπεται σε εισβολή που απειλεί τα προσωπικά όρια και αποδυναμώνει την ουσία της σχέσης. Η συνύπαρξη δύο ανθρώπων έχει νόημα όταν λειτουργεί ως ευτυχής συνάντηση που πολλαπλασιάζει τη δύναμη του ενός παρά σαν μια συνεύρεση που αποδυναμώνει τα μέλη της, απογυμνώνοντάς τα από αυτό που καταφέρνουν να είναι ως μονάδες.
Όταν η συνάντηση δύο ανθρώπων συνεπάγεται χαρά και δύναμη, το ρίσκο του «ερωτεύεσθαι» αποτελεί πολύ λιγότερο τόλμημα και πολύ περισσότερο μια αναγκαία επιλογή ζωής. Αρκεί η πτώση του άλλου στη ζωή μας να μην καταλήγει να βγάλει εμάς έξω από αυτήν.
______________________________
Slavoj Žižek: Events and Encounters Explain Our Fear of Falling in Love