H Augusta Savage με το γλυπτικό σύμπλεγμα της "Realization"(περ.1938). Φωτογράφος: Andrew Herman, Archives of American Art, Smithsonian |
Κόρη Μεθοδιστή ιεροκὐρηκα, οι πρώτες προσπάθειες της να λαξεύσει έπεσαν στο κενό εξαιτίας της πεποίθησης του πατέρα της ότι η Τέχνη είναι αμαρτία. Συνέχισε σχεδόν κρυφά, και, λιγο πριν τα 30 μετακόμισε στη Νέα Υόρκη, όπου έγινε δεκτή στην κατεύθυνση Τέχνης του Cooper Union School. Το 1923, η Savage υπέβαλε αίτηση για ένα καλοκαιρινό καλλιτεχνικό πρόγραμμα στη Γαλλία και απορρίφθηκε με αιτιολογικό ότι ήταν μαύρη. Αντιδρώντας στην αδικία, ξεκίνησε έναν από τους πρώτους δημόσιους αγώνες της για την ισότητα μέσω των μεγαλύτερων εφημερίδων σε Αμερική και Ευρώπη. Φιλοτέχνησε τα πορτρέτα του σοσιαλιστή κοινωνιολόγου ιστορικού και ακτιβιστή ενάντια στις φυλετικές διακρίσεις W.E.B. DuBois και του τζαμαϊκανού πολιτικού ακτιβιστή δικαιωμάτων Marcus Garvey, μεταξύ άλλων, εξαιτίας των οποίων σήμερα θεωρείται μία από τις σπουδαίες καλλιτέχνες της "Αναγέννησης του Χάρλεμ". Με τη βοήθεια χορηγιών από ανώνυμους & επώνυμους δωρητές σε Νέα Υόρκη και Φλόριντα, κατάφερε τελικά να παρακολουθήσει ένα παρισινό σχολείο τέχνης, το Acadèmie de la Grande Chaumière, το 1929. Έδειξε το έργο της στο Grand Palais, κέρδισε βραβεία και διεθνή αναγνώριση, ταξίδεψε σε όλη την Ευρώπη μελετώντας την τέχνη και την αρχιτεκτονική.
Επέστρεψε στη Νέα Υόρκη μεσούντος του αμερικάνικου κραχ σε τραγικές οικονομικές συνθήκες τη δεκαετία του 1930. Παρόλα αυτά δεν το 'βαλε κάτω. Συνέχισε τόσο το ακτιβιστικό και το καλλιτεχνικό έργο της και ήταν η πρώτη Αφροαμερικανίδα που εκλέχθηκε στην Εθνική Ένωση Γυναικών Ζωγράφων και Γλύπτες. Παρά τη φήμη της συχνά συνάντησε κλειστές πόρτες εξαιτίας του φύλου της. Ίδρυσε το Savage Studio of Arts and Crafts (το οποίο εξελίχθηκε μετέπειτα στο διάσημο σήμερα "Harlem Community Art Center") στο υπόγειο που έζησε στη διάρκεια του κραχ στο Χάρλεμ, όπου δίδαξε όποιον ενδιαφερόταν για την τέχνη, έφτιαξε δύο γκαλερί τέχνης, και τρία εργαστήρια γλυπτικής με ελάχιστα μέσα στη διάθεση της. Το 1939, η Παγκόσμια Έκθεση της Νέας Υόρκης της ανέθεσε την δημιουργία πρωτότυπου έργου - σήματος της διεξαγωγής της: δημιούργησε ένα κομμάτι εμπνευσμένο από το τραγούδι "Lift Every Voice and Sing" (το έργο θα το βρείτε στη βιβλιογραφία ως "The Harp"). Επειδή δεν είχε τα χρήματα για να μεταφέρει το γλυπτὀ, αυτό καταστράφηκε στο κλείσιμο της έκθεσης. Αν και το έργο της «Gamin» ανήκει στη μόνιμη συλλογή του Μουσείου Αμερικανικής Τέχνης Smithsonian, μεγάλο μέρος της δουλειάς της παραμένει άδηλο και μη καταγεγραμμένο. Ανεξαρτήτως, θα βρείτε αναφορές σε όλα τα αμερικάνικα (και πολλά διεθνή) βιβλία Ιστορίας της Τέχνης που επικεντρώνονται στην αξιοθαύμαστη καλλιτέχνη, αφοσιωμένη δασκάλα και ισχυρή ακτιβίστρια.
Έφυγε από τη ζωή το 1962. Δε σταμάτησε ποτέ να δημιουργεί, ενώ, αν και τα οικονομικά της ήταν πάντοτε πενιχρά, συνήθως δώριζε τα έργα της. Έζησε σε εξαιρετικά σκληρούς καιρούς, συχνά κάτω από το όριο της φτώχειας εν μέσω μίας από τις χειρότερες κοινωνικές και οικονομικές περιόδους των ΗΠΑ, χωρίς να σταματήσει στιγμή να προάγει με τη τέχνη της και με τις πράξεις της τη κοινωνική ατζέντα της. Για περισσότερα από 30 χρόνια έδινε διαλέξεις και είχε αλληλογραφία με ΜΜΕ σε όλη την Αμερική για τα δικαιώματα των αφροαμερικανίδων. Της αρνήθηκαν να σπουδάσει επειδή ήταν μαύρη, και να εξασκεί τη τέχνη της επειδή ήταν γυναίκα, της αρνήθηκαν χρηματοδοτήσεις και τα 20 τελευταία χρόνια της ζωής της αποσύρθηκε σε ένα χωριό όπου εξέτρεφε και πωλούσε περιστέρια, κότες και αυγά για να ζήσει, συνεχίζοντας να δημιουργεί τόσο γλυπτά, όσο και ζωγραφικά έργα με την οικονομική ενίσχυση φιλότεχνων και μαθητών της.
Κοιτώντας γύρω μου στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης το τελευταίο καιρό, δεν μπορώ να πάψω να σκέφτομαι τις αναλογίες ιστορικών προσωπικοτήτων, όπως η Augusta Savage, η Käthe Kollwitz, και τόσοι άλλοι που με τα έργα τους μόχλευσαν κοινωνικές αλλαγές, ενόσω οι ίδιοι ζούσαν σε ακραία δυστυχία, κοινωνικές δυστοπίες, και αρνητικές ιστορικές συγκυρίες, με ορισμένους σύγχρονους Έλληνες εικαστικούς, που, κατά τη γνώμη τους, επιδίδονται από το ξεκίνημα της πανδημίας περυσι το Μάρτιο σε “κοινωνικούς αγώνες”.
Πρέπει να φαντάζει περίεργο σε μερικούς, ότι η Augusta Savage συνέβαλε όσο λίγοι με τους κοινωνικούς αγώνες της, ενώ δεν ανήκε στο κίνημα "Support Art Workers", δεν αυτοπροσδιοριζόταν ως "αδιόριστη εικαστικός", δε περίμενε κρατικές επιχορηγήσεις για να παράγει έργα, και, παρότι στην εποχή της η ίδρυση καλλιτεχνικών εργαστηρίων δεν ενισχυόταν από το ΕΣΠΑ, ίδρυσε 3 εργαστήρια, 1 σχολή, 2 χώρους τέχνης. Παρότι έζησε σε χαλεπούς καιρούς & απόλυτη ένδεια, δημιούργησε θαυμάσια γλυπτά - σύμβολα κοινωνικής προόδου, χωρίς να πτοηθεί από τις δυστοπικές συνθήκες, όπως πολλοί νεοέλληνες εικαστικοί που δηλώνουν δημόσια ότι το τελευταίο χρόνο δε φιλοτέχνησαν έργα, διότι "η καραντίνα επέδρασε αρνητικά στη ψυχολογία τους"! Δίδαξε τέχνη σε περισσότερους απο 1500 ανθρώπους, ανεξαρτήτως φυλής, φύλου, και οικονομικής κατάστασης, συχνά χωρίς αμοιβή, κάνοντας άλλες δουλειές για να βιοποριστεί, ενισχυόμενη ενίοτε από φιλότεχνους. Υπολογίζεται ότι μίλησε ή οργάνωσε περισσότερες από 200 εκδηλώσεις στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη για θέματα κοινωνικής, φυλετικής και έμφυλης ισότητας. Αντίθετα, δεν είναι γνωστό αν συμμετείχε σε κάποια διαδήλωση απαιτώντας επιδοτήσεις και διορισμό στο Δημόσιο. Είναι βέβαιο, ότι, αν βγήκε κάποτε σε διαδήλωση, αυτή δεν οργανώθηκε από κομματικές νεολαίες, συνδικαλιστές και αντιεξουσιαστές, ούτε είχε ως βασικά αιτήματα λεφτά και θεμελίωση εργασιακών δικαιωμάτων χωρίς παραγωγή έργου, με μοναδικό επίτευγμα την απόκτηση πτυχίου! Βάζω τελεία.
Ορισμένα πράγματα στη ζωή μοιάζουν διόλου τυχαία, ακόμη και όταν κάποιος δεν είναι προληπτικός. Η επιπρόσθετη μέρα του Φεβρουαρίου κάθε 4 χρόνια είναι η δήλωση ενός λάθους του τρόπου ζωής μας. Με το σύστημα μέτρησης του χρόνου που χρησιμοποιείται σήμερα στον Δυτικό κόσμο, κάθε χρονιά διαρκεί 365,242199 ημέρες, με αποτέλεσμα κάθε 4 χρόνια να δημιουργείται σφάλμα της τάξεως της μιας πλήρους ημέρας. Η 29η Φεβρουαρίου θα μπορούσε να είναι εννοιολογικά χρονικό τοπόσημο της Τέχνης: μας επισημαίνει τα λάθη μας και μας κινητοποιεί να τα διορθώσουμε μια στο τόσο. Δεν γεννιούνται συχνά, ούτε και είναι το ζητούμενο από όλους τους καλλιτέχνες να γίνουν η επόμενη Augusta Savage. Δε μπορούμε να απαιτήσουμε από κανέναν να μοχλεύει την αλλαγή για όλους με αυταπάρνηση, να δημιουργεί αριστουργήματα ζώντας σε απόλυτη δυστυχία, και να αγωνίζεται για τη κοινωνική προόδο. Αν δεν μπορούμε να ακολουθήσουμε το παράδειγμα τους, μπορούμε να μην ευτελίζουμε τη μνήμη τους: στάθηκαν πάνω από το ύψος των περιστάσεων με αυτοθυσία. Αγωνίστηκαν ειλικρινά και έφεραν αποτέλεσμα. Ας κερδίσουμε ότι μπορούμε, ας παραδειγματιστούμε όσο μπορούμε, ας τους θεωρήσουμε σημεία αναφοράς για την αυτοβελτίωση μας αν μπορούμε. Τουλάχιστον ας μη σκυλεύουμε τη μνήμη τους συγκρίνοντας τον καταβολεμένο εαυτούλη μας μαζί τους!
____________________________
*Προειδοποίηση: Το άρθρο δε τηρεί στάση πολιτικής ορθότητας: αν είστε επαγγελματίας δικαιωματιστής, ειδικός επί παντός επιστητού, ή νιώθετε αδικημένος 365 μέρες τον χρόνο (και 366 τα δίσεκτα), προειδοποιώ ότι το άρθρο δε συμπλέει με το αξιακό σύστημα σας και ίσως το βρείτε ενοχλητικό.
____________________________
Προτεινόμενη Βιβλιογραφία & Πηγές
> Blackpast.org: AUGUSTA SAVAGE (1892-1962)
> The Guardian | Augusta Savage: the extraordinary story of the trailblazing artist, 2019
> Εργογραφία ΕΔΩ.
> Farrington, Lisa E. Creating Their Own Image: The History of African-American Women Artists. New York: Oxford University Press, 2005
> Bey, Sharif (2017). "Augusta Savage: Sacrifice, Social Responsibility, and Early African American Art Education". Studies in Art Education.
> "In Her Hands: The Story of Sculptor Augusta Savage", παιδικό εικονογραφημένο βιβλίο για τη ζωή της από τους Alan Schroeder & JaeMe Bereal