Sunday 28 February 2021

Ψυχολογία στην καθημερινότητα | Τα εμπόδια απέναντι στην επιλογή της αλήθειας

Σημαία της ηθικής διαπαιδαγώγησης, η φιλαλήθεια αποτελεί για τους ενήλικες ένα από τα πρώτα μαθήματα, εγγύηση καλοσύνης και ακεραιότητας, στο μεγάλωμα των παιδιών. Από μικρά παιδιά μαθαίνουμε ότι είναι σημαντικό να μην λέμε ψέματα καθώς η αξία της αλήθειας διδάσκεται μέσα από παραβολές και νουθεσίες, παραμύθια και ιστορίες ενίοτε και μέσα από την απειλή της τιμωρίας που εξασφαλίζει ότι δεν θα υποπέσουμε στο παράπτωμα της εξαπάτησης.  

Ωστόσο, η έμφαση στον απόλυτο αυτό κανόνα τίθεται από νωρίς υπό αμφισβήτηση, καθώς εμπλουτίζεται με ποικίλες εξαιρέσεις. Πρόκειται για τις στιγμές που καλούμαστε να αποσιωπήσουμε τη γνώμη μας για κάτι προφανές, προκειμένου να μην δυσαρεστήσουμε κάποιον, αποκαλύπτοντάς του τί πραγματικά σκεφτόμαστε για όσα λέει ή πράττει. Μέσα από μικρές αφορμές της καθημερινότητας, ως παιδιά και αργότερα ως ενήλικες, γινόμαστε μάρτυρες της αμηχανίας απέναντι στο ενδεχόμενο διατύπωσης μιας ειλικρινούς γνώμης γι’ αυτό που κάποιος φοράει, γι’ αυτό που σερβίρει σε ένα οικογενειακό τραπέζι, γι’ αυτό που εν τέλει πρεσβεύει. Τα κατά συνθήκη ψεύδη συνιστούν μια διακριτική υποσημείωση στον γενικό κανόνα, που αλλάζει το μέχρι τότε απόλυτο νόημά του. Η παραλλαγή ή απόκρυψη μέρους της αλήθειας είναι πλέον θεμιτή μιας και τίθεται στην υπηρεσία της ευγένειας και των καλών τρόπων βάζοντας συνεπώς την πλήρη αποκάλυψή της σε δεύτερη μοίρα.  

Η σύγχυση ανάμεσα στο τί συνιστά αλήθεια και τι ψέμα μας φέρνει ολοένα και περισσότερο αντιμέτωπους με τη σχετικότητά της. Μέσα από τα πολλαπλά διλήμματα αναφορικά με την αποκάλυψη ή την απόκρυψή της, είτε πρόκειται για τις προφανείς περιπτώσεις όπου η επιλογή μας κατευθύνεται από την αποφυγή της ρήξης ή της τιμωρίας, είτε για εκείνες όπου η αμφιταλάντευση στοχεύει πέρα από το άμεσο προσωπικό συμφέρον, στο να μην πληγώσουμε κάποιον, το ερώτημα παραμένει: πόσο εύκολο είναι να διακρίνει κανείς πότε η αποκάλυψη της αλήθειας είναι αποδεκτή και καλοδεχούμενη, αποτελώντας αφορμή για επιβράβευση και πότε λειτουργεί ως αφορμή για αμηχανία και αποδοκιμασία ακόμη και από εκείνους που συνηθίζουν να την εξυμνούν; Είναι γεγονός ότι στο βαθμό που οι δυο αυτές έννοιες δεν προσδιορίζονται μέσα από την απόλυτη ταύτισή τους με το «καλό» και το «κακό», η απόπειρα ορισμού τους δημιουργεί ανεξάντλητα ερωτήματα που αφήνουν χώρο για ποικίλες ερμηνείες. Ερωτήματα που προκύπτουν αναπόφευκτα ως αποτέλεσμα των αντιφάσεων που ξετυλίγονται γύρω από τις έννοιες αυτές μετατρέπουν το μάθημα της φιλαλήθειας σε γρίφο: τί τελικά περιμένουν οι άλλοι από εμάς και πως αυτό αλλάζει ανάλογα με τη συνθήκη, το πρόσωπο, την κατάσταση. Μια απάντηση δύσκολη, ωστόσο αναγκαία προκειμένου να ξεκαθαρίσουμε τί είναι αποδεκτό και τι όχι στο δικό μας ηθικό σύστημα ώστε να διασαφηνίσουμε αντίστοιχα τι χρειάζεται να διεκδικήσουμε από τους άλλους.  


Στην προσπάθεια αυτή, κάποιες φορές η τήρηση του κανόνα της παιδικής ηλικίας – να φερόμαστε στους άλλους όπως επιθυμούμε να μας συμπεριφέρονται – απλοποιεί το παραπάνω δίλημμα καθώς επαναφέρει το θέμα στη βάση του προσωπικού κανόνα. Αν και απλός, ωστόσο ο κανόνας αυτός δεν είναι απαραίτητα και εύκολος στην εφαρμογή του μιας και βάζει κάποιες προϋποθέσεις, ενίοτε αυστηρές, στις σχέσεις μας με τους άλλους: η επιλογή του συνεπάγεται την ικανότητα να τιθασεύουμε την ανάγκη ικανοποίησης των προσωπικών επιθυμιών σε βάρος των άλλων. Μας καλεί να αντισταθούμε στον πειρασμό να τους εξαπατήσουμε, να τους ξεγελάσουμε, να χειριστούμε τα συναισθήματά τους προς το δικό μας συμφέρον. Απαιτεί να δείξουμε αυτοσυγκράτηση απέναντι στην ευκαιρία να τους παρακάμψουμε, υπενθυμίζοντας στον εαυτό μας ότι η θέση τους είναι δυνητικά εξίσου και δική μας, γι’ αυτό και χρειάζεται να την χειριστούμε με τον αντίστοιχο σεβασμό και την προσοχή που διεκδικούμε για τον εαυτό μας.   

Η υπηρέτηση της αλήθειας προϋποθέτει λοιπόν τον δύσκολο δρόμο του να βάλουμε τον εαυτό μας στην άκρη. Όχι με την έννοια της αυτοθυσίας ή της υποτίμησης αλλά σε ένα πλαίσιο αμοιβαιότητας και ισοτιμίας. Σημαίνει το να είμαστε δίκαιοι με τον άλλον μέσα μας, στη δική μας σκέψη, ιδιαίτερα όταν δεν μας εξαναγκάζει η δική του ματιά, η κρίση των τρίτων ή η απειλή των συνεπειών. Είναι το αποτέλεσμα μιας εσωτερικής δικαιοσύνης, που δεν λειτουργεί υπό το φόβο της εξωτερικής απειλής, της συνέπειας που επιβάλλει η αντίδραση των τρίτων αλλά μιας εσωτερικής ανάγκης για ισοτιμία, που συνεπάγεται ότι κανείς αναλαμβάνει την ευθύνη για τις πράξεις του, δείχνοντας σεβασμό προς τον άλλον και αναγνωρίζοντάς τους τα ίδια δικαιώματα, όπως και στον εαυτό του.  

Η τήρηση μιας τόσο δίκαιης στάσης που συνεπάγεται την παραμέριση του προσωπικού συμφέροντος και την αποφυγή των συνεπειών δεν είναι εύκολη υπόθεση. Ενδεχομένως αντανακλά ένα πιο αυστηρό ηθικό σύστημα που έχει κανείς υιοθετήσει ως αποτέλεσμα της διαπαιδαγώγησής του, των ερεθισμάτων που έχει προσλάβει μεγαλώνοντας, του τρόπο που έχει σχετιστεί με τους κοντινούς του – γονείς και άλλους. Παράλληλα ωστόσο αντανακλά και μια προσδοκία ότι αυτό που εφαρμόζει με κάποιον τρόπο θα του ανταποδοθεί. Επομένως συνιστά και προϋποθέτει μια εμπιστοσύνη στις ανθρώπινες σχέσεις οι οποίες δεν εκλαμβάνονται αποκλειστικά ως χρησιμοθηρικές, κυριαρχούμενες από ανταγωνισμό και αντιπαλότητα αλλά ως δίκαιες και ισορροπημένες, διακρινόμενες από σεβασμό και αμοιβαιότητα.  

Ωστόσο, ακόμη και στις περιπτώσεις που κανείς υιοθετεί τον παραπάνω κανόνα ως οδηγό της συμπεριφοράς του, η αμφιβολία για το πώς θα εκληφθεί η πράξη του παραμένει. Κι αυτό γιατί ο τρόπος που επιλέγουμε να λειτουργήσουμε, όσο κι αν κινείται στη λογική της ισοτιμίας και της αμοιβαιότητας του «[δεν] κάνω ότι θα [δεν] ήθελα να μου κάνουν» δεν σημαίνει απαραίτητα ότι ταυτίζεται με τον αντίστοιχο κανόνα των άλλων. Είναι γεγονός ότι μια πράξη μπορεί να εκληφθεί ως καλή ή κακή, ευεργετική ή βλαπτική, ανάλογα με την θέση από την οποία την κρίνει κανείς. Επομένως η αποκάλυψη ή μη μιας πληροφορίας ακόμη κι αν αποτελεί προσωπική ανάγκη, ακόμη κι αν εκπληρώνει ένα ηθικό χρέος απέναντι στον εαυτό μας ή αντανακλά τον τρόπο που θα επιθυμούσαμε να λειτουργήσουν οι άλλοι προς εμάς, δεν εξασφαλίζει ότι ο αποδέκτης της θα νιώσει αντίστοιχη ικανοποίηση ή θα είναι σύμφωνος με την επιλογή μας. Συνεπώς για να μπορούμε να είμαστε βέβαιοι για την «καταλληλότητα» της επιλογής μας, χρειάζεται να έχουμε πρωτίστως διασαφηνίσει ποιος είναι ο στόχος που την κινεί, προκειμένου να μπορούμε να την υπερασπιστούμε προς τον εαυτό μας και προς τους άλλους. Μόνο όταν είμαστε ξεκάθαροι σε σχέση με το τι επιδιώκουμε μέσα από αυτήν, όταν έχουμε ζυγίσει προκαταβολικά τις συνέπειες, όταν έχουμε αξιολογήσει την πιθανή επίδρασή της στους άλλους και στον εαυτό μας, η πράξη μας μπορεί να αποκτήσει νόημα και να προσφέρει ικανοποίηση πέρα και πάνω από όποια αντίδραση, ακόμη κι αν αυτή προέρχεται από τους άμεσους αποδέκτες της. Έτσι ώστε, ακόμη κι αν οι διευκρινήσεις που θα προσφέρουμε αναφορικά με τις προθέσεις ή τη λογική που υποκινεί τη στάση μας αποδειχτούν ανεπαρκείς, η όποια απόκλιση προκύψει ως προς τον τρόπο που εμείς και αντίστοιχα οι άλλοι την αποτιμούν, να μην αποτελέσει αφορμή να αμφισβητήσουμε την προτεραιότητα που της δώσαμε, αλλά ευκαιρία να αναρωτηθούμε για το είδος της σχέσης που μπορούμε να διατηρούμε με όσους δεν αντιλαμβάνονται την αξία της με τον ίδιο τρόπο όπως εμείς.  

-Φώνη Τζιτζιμίκα

 

Browse by keyword / Βρείτε αυτό που ψάχνετε

Activism Amfissa An Athenian Outsider Andros Animation & Comics Antiparos Art Fairs Art Therapy ArtMarket Athens Auctions Audio/Video Australia Awards Books&Manuscripts Call for entries & Competitions Ciné qua non Cinema Collage Collectives Columnists: www treasures Commentary & Documentation Conferences CulturalContent/Tourism Cyprus DESIGN Digital Art DJs Documentary EDITO ElefsisCultureCapital ENGLISH Fashion Festivals & Biennales Florina Fundraising Gastronomy Halkida Iconography Ioannina Jewllery Lesvos LGBTQI+ Lifestyle London Calling Loutraki Multimedia & Installations Art Museums Myconos Naxos News Opera Party Performance Printmaking Projects Restoration/Συντήρηση Rethymnon Retrospective Sculpture & Ceramics Shqipëri Sikinos StreetArt Symposiums Syros Tattoo Teri Paschos textileArt Thessaloniki US Venue Virtual Watercolor whoISwho Workshops & Masterclasses Αγρίνιο Αίγινα Αίγιο Αλεξανδρούπολη ΑΝΑΦΗ ΑνδριανήΤζίμα Άνδρος ΑΝΤΙΚΑ Αντίπαρος Απόψεις ΑΠΟΨΗ Άργος Αρχαιολογία Αρχιτεκτονική Βέροια Βόλος Γειτονιές Δελφοί ΔΗΜΗΤΡΙΑ Δημοπρασίες Διαλέξεις/ΔημόσιεςΣυζητήσεις Δίον-Λιτόχωρο Δράμα Έβρος Εγκαίνια Έδεσσα Ειδικά Θέματα ΕικαστικέςΔράσεις Εκδηλώσεις Εκθέσεις Εκπαίδευση ΕΛΕΥΣΙΝΑ Επίδαυρος Έρευνα Ζάκυνθος Ζωγραφική Ηράκλειο Θέατρο Θρησκεία Ιδρύματα Ιεράπετρα Ιστορία Ιστορίες για γάτες ΙΩΑΝΝΙΝΑ Καβάλα Καλαμαριά Καλαμάτα Καλλιγραφία Καστελλόριζο Καστοριά Κέρκυρα ΚΕΦΑΛΟΝΙΑ Κίμωλος Κοζάνη ΚΟΡΟΝΟΪΟΣ Κρήτη Κως Λάρισα Λέσβος Λευκάδα Λήμνος Λόγος Λύκειον Ελληνίδων Μεσολόγγι Μουσική Ναύπακτος Ναύπλιο Νεκρολογία ΞΑΝΘΗ Ξεναγήσεις Ολυμπία Ορεστειάδα Παιδαγωγικά Παιδιά Πάρος Παρουσιάσεις Πάτμος Πάτρα ΠεριΟινουΣκιας Πόρος Πρόσωπα Προσωπικότητες Ρόδος Σάμος Σαντορίνη Σκηνογραφία Σκιάθος Σπέτσες Στήλη Άλατος Στυλ & Εποχές Συλλογές Συναυλίες Συνέντευξη ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ Τέχνες Τέχνη Τεχνολογία Τζια ΤΗΝΟΣ Τρίκαλα Τρίπολη ΥΔΡΑ Υποτροφίες Φλώρινα ΦΟΛΕΓΑΝΔΡΟΣ Φωτογραφία Χαλκίδα Χανιά Χειροτεχνίες Χίος Χορηγίες Χορός Ψηφιδωτό Ψυχολογία Ψυχολογία στην καθημερινότητα