Sunday 27 December 2020

Ψυχολογία στην καθημερινότητα | Η μαγεία της επανόρθωσης

Πολύ συχνά ερχόμαστε αντιμέτωποι με γεγονότα που βρίσκονται πέρα από το έλεγχό μας. Για την ακρίβεια τα περισσότερα από όσα μας αφορούν ή μας επηρεάζουν βρίσκονται συνήθως έξω από τη σφαίρα της επιρροής μας. Είμαστε τότε αντιμέτωποι με ένα δυσάρεστο ξάφνιασμα, καθώς οι εξελίξεις μας αιφνιδιάζουν, αφήνοντάς μας απροετοίμαστους απέναντι σε αλλαγές που ανατρέπουν το σχήμα της καθημερινότητας και τις ισορροπίες που θεωρούμε δεδομένες και αναγκαίες για να αισθανόμαστε ήρεμοι και ασφαλείς.   

Το κυνήγι του ελέγχου μοιάζει τότε μια αναπόφευκτη επιλογή, μια συνήθης παγίδα που δεν μπορεί κανείς εύκολα να αποφύγει. Έχοντας βιώσει επώδυνες ανατροπές, είτε σε προσωπικό επίπεδο είτε μέσα από ιστορίες τρίτων, αγωνιούμε να προστατέψουμε τον εαυτό μας με κάθε τρόπο. Σε μια προσπάθεια να προφυλαχθούμε από επικείμενους κινδύνους που παίρνουν κατά περίπτωση τη μορφή της προδοσίας, του ατυχήματος, ή της ασθένειας, προκειμένου να εξασφαλίσουμε ότι δεν θα ξαναβρεθούμε απροετοίμαστοι απέναντι σε μια βεβαιότητα που στο παρελθόν έχει ανατραπεί, πασχίζουμε με κάθε τρόπο να προβλέψουμε τις εξελίξεις. Η απόπειρα ελέγχου που συνιστά υπόσχεση προστασίας από τις κακοτοπιές, παίρνει τότε πολλές μορφές. Μπορεί να λειτουργεί ως συμπεριφορά συστηματικής αποφυγής, όπου το άτομο επιλέγει συνειδητά να  αποστασιοποιηθεί από καταστάσεις που το εκθέτουν στον κίνδυνο παρόμοιας βλάβης με αυτήν που υπέστη. Έτσι κανείς μπορεί να αποφεύγει τις κοντινές σχέσεις, να επιλέγει να αποσύρει την εμπιστοσύνη του από ανθρώπους και καταστάσεις, προκειμένου να μην ξαναβρεθεί εκτεθειμένος και μετέωρος. Η ματαίωση που υπέστη επιβάλλει την απομάκρυνση ως εγγύηση. Η στέρηση εξυπηρετεί την αυτό-προστασία, έστω κι αν καταλήγει να είναι μια επώδυνη επιλογή, ενδεχομένως εξίσου όσο και η ενδεχόμενη ανατροπή.  


Άλλοτε η ανάγκη ελέγχου οδηγεί στη συστηματική απόδοση προσωπικών ευθυνών ως εξήγηση για την κακή εξέλιξη των συμβάντων μέσα από τη λογική της αυτομομφής. Υιοθετώντας τη θέση του θύματος ή του σταθερά ατυχήσαντος, κανείς διεκδικεί μια μορφή παράδοξου ελέγχου: αν ξέρω από πριν ότι όλα μου πάνε στραβά, η όποια ανατροπή δεν είναι εύκολο να με ξαφνιάσει. Καταφέρνει έτσι κανείς να προβλέψει μια αρνητική εξέλιξη, ακόμη κι αν αυτό συνεπάγεται ότι επωμίζεται περισσότερη ευθύνη από όση του αναλογεί, ελαχιστοποιώντας παράλληλα την πιθανότητα μιας πιο θετικής προοπτικής. Η προβλέψιμη, ενδεχομένως και αναμενόμενη, ανατροπή προσφέρει ανακούφιση, ακόμη κι αν μοιάζει σαν κανείς να προσμένει το αρνητικό ενδεχόμενο που τόσο πολύ επιθυμεί να αποφύγει.  

Η ανάγκη να ελέγξουμε τα πράγματα εκ των προτέρων ενίοτε οδηγεί σε έναν «μαγικό» τρόπο σκέψης. Η εμπιστοσύνη στη διαίσθηση, η χρησιμοποίηση της προληπτικής συλλογιστικής, η αναζήτηση προβλέψεων με βάση την πορεία των άστρων, ή η καταφυγή σε διάφορα είδη «μαντείας» μπορεί να εφαρμόζονται με καχυποψία και υπό μορφή αστεϊσμού, ωστόσο κρύβουν συχνά μια σιωπηλή προσδοκία, μια ελπίδα για κάποια πρόγνωση ή σημάδι από το μέλλον, ακόμη και για τους αμφισβητίες ή τους πιο σκεπτικιστές. Η στροφή της προσοχής σε μεθόδους ή τεχνικές πιο «μεταφυσικές» προσφέρει ενδεχομένως προσωρινή ανακούφιση, παράλληλα όμως μας απομακρύνει από αυτό που πραγματικά μπορούμε να καταφέρουμε, αξιοποιώντας τις δικές μας δυνάμεις. Άλλωστε, η έμφαση στη πρόγνωση των μελλούμενων με σκοπό τη πρότερη γνώση ή την αποτροπή όσων δυσάρεστων επίκεινται, δεν μοιάζει - ακόμη τουλάχιστον - εφικτή. Ωστόσο η ακατανίκητη επιθυμία να διορθώσουμε όσα συνέβησαν, να προβλέψουμε με ασφάλεια όσα έρχονται ώστε να σιγουρευτούμε ότι δε θα αποτελέσουν επανάληψη όσων έχουμε ήδη υποστεί παραμένει ζωντανή, ακόμη κι αν μοιάζει μάταιη. 

Μπορούμε όμως να ελέγξουμε τα γεγονότα; Όσο έντονη κι αν είναι η επιθυμία μας, η πραγματικότητα συχνά μας διαψεύδει. Όσες ανάγκες κι αν συρρικνώσουμε προτάσσοντας την καχυποψία σαν ασπίδα στους κινδύνους των νέων εμπειριών, όσες μεταφυσικές τεχνικές κι αν επικαλεστούμε συντηρώντας μια φανταστική ελπίδα και διεκδικώντας μια έωλη βεβαιότητα, οι ανατροπές συμβαίνουν κι εμείς τις παρακολουθούμε ξαφνιασμένοι, αδύναμοι και απογοητευμένοι, ιδιαίτερα μάλιστα όταν έχουμε επενδύσει τόσο κόπο και ενέργεια στο να τις προλάβουμε. Γιατί αυτό που πραγματικά ελέγχουμε δεν είναι τα συμβάντα αλλά η διαχείρισή τους. Άλλωστε αυτό είναι που κυρίως μας ενοχλεί σε σχέση με τις ανατροπές. Όχι απλά ότι συμβαίνουν αλλά ότι δεν τις έχουμε συμπεριλάβει στο πλάνο της δράσης μας σαν ενδεχόμενα συμβάντα, έτσι ώστε να έχουμε προετοιμαστεί για το πώς θα αισθανθούμε, να έχουμε μελετήσει τις κινήσεις και τις επιλογές μας, να έχουμε σκεφτεί τις εναλλακτικές μας. Αυτό λοιπόν που χρειαζόμαστε περισσότερο είναι μια προετοιμασία όχι τόσο προς τα έξω, υπό τη μορφή της πρόβλεψης των γεγονότων και του ελέγχου των συμβάντων, όσο μια εσωτερική προετοιμασία που αφορά στην ικανότητά μας να διαχειριζόμαστε όσα προκύπτουν, ενισχύοντας την εμπιστοσύνη στον εαυτό μας ότι η αρνητική εξέλιξη δε θα μας συνθλίψει, συμπαρασύροντας όλα όσα έχουμε κατακτήσει και ακυρώνοντας όλα όσα μας ορίζουν.  

Κι αν η επιθυμία να αποτρέψουμε ή να αποφύγουμε τα γεγονότα του παρελθόντος δεν μπορεί να ικανοποιηθεί μιας και ο χρόνος δε γυρίζει πίσω, η δυνατότητα να διορθώσουμε τα περασμένα δεν χρειάζεται να παραμένει εξίσου στη σφαίρα της φαντασίας, ίσως γιατί δεν εξαρτάται απαραίτητα από το ταξίδι καθεαυτό. Ο χρόνος που έχει παρέλθει και οι επιλογές που φέρει μπορεί να μας βαραίνουν, ωστόσο έχει ισχυρό αντίβαρο όλα όσα απλώνονται μπροστά μας, όλες τις ευκαιρίες και τις επιλογές που δεν έχουν ακόμη συντελεστεί. Μπορεί λοιπόν να μην έχουμε τη δυνατότητα να γυρίσουμε το χρόνο πίσω, όμως οι μελλοντικές μας πράξεις είναι αυτές που μπορούν να τροποποιήσουν το παρελθόν αναδρομικά. Κάθε λάθος που δεν επαναλαμβάνεται, κάθε νέα επιλογή που λειτουργεί καλύτερα σε σχέση με ανάλογες εσφαλμένες, διορθώνει κάτι από το παρελθόν που δε λειτούργησε σωστά. Η δύναμη της επανόρθωσης είναι μια απεριόριστη δυνατότητα που μας δίνει την ευκαιρία να επεξεργαστούμε όσα συνέβησαν, αναγνωρίζοντας λάθη ή παραλείψεις, δικές μας ή τρίτων, και μας ωθεί να διεκδικήσουμε όσα χρειαζόμαστε με κάθε νέα ευκαιρία, λειαίνοντας προηγούμενες αποτυχίες ή παραστρατήματα. Μέσα από κάθε πράξη, σκέψη ή επιλογή μας, έχουμε την ευκαιρία να αλλάξουμε συμβολικά κάτι που έχει ήδη συντελεστεί με το να φροντίζουμε να το κάνουμε καλύτερα κάθε στιγμή που ξανασυμβαίνει. Η προοπτική κάθε νέας δυνατότητας στο μέλλον που αξιοποιείται πιο εύστοχα, πιο πετυχημένα, περισσότερο προσανατολισμένα προς τις ανάγκες μας, επιτρέπει να αναβιώσουμε παλιές εμπειρίες μέσα από ένα νέο πρίσμα, να καθησυχάσουμε παράπονα και ελλείψεις μέσα από την ικανότητά μας να ξαναζήσουμε πιο ολοκληρωμένα όσα έμειναν σε εκκρεμότητα, επιστρέφοντάς μας τον έλεγχο που αποζητάμε. Είναι μια μορφή μαγείας διαθέσιμη σε όλους αρκεί να την αναγνωρίσουμε και να επιλέξουμε να την εξασκήσουμε. 

-Φώνη Τζιτζιμίκα

Browse by keyword / Βρείτε αυτό που ψάχνετε

Activism Amfissa An Athenian Outsider Andros Animation & Comics Antiparos Art Fairs Art Therapy ArtMarket Athens Auctions Audio/Video Australia Awards Books&Manuscripts Call for entries & Competitions Ciné qua non Cinema Collage Collectives Columnists: www treasures Commentary & Documentation Conferences CulturalContent/Tourism Cyprus DESIGN Digital Art DJs Documentary EDITO ElefsisCultureCapital ENGLISH Fashion Festivals & Biennales Florina Fundraising Gastronomy Halkida Iconography Ioannina Jewllery Lesvos LGBTQI+ Lifestyle London Calling Loutraki Multimedia & Installations Art Museums Myconos Naxos News Opera Party Performance Printmaking Projects Restoration/Συντήρηση Rethymnon Retrospective Sculpture & Ceramics Shqipëri Sikinos StreetArt Symposiums Syros Tattoo Teri Paschos textileArt Thessaloniki US Venue Virtual Watercolor whoISwho Workshops & Masterclasses Αγρίνιο Αίγινα Αίγιο Αλεξανδρούπολη ΑΝΑΦΗ ΑνδριανήΤζίμα Άνδρος ΑΝΤΙΚΑ Αντίπαρος Απόψεις ΑΠΟΨΗ Άργος Αρχαιολογία Αρχιτεκτονική Βέροια Βόλος Γειτονιές Δελφοί ΔΗΜΗΤΡΙΑ Δημοπρασίες Διαλέξεις/ΔημόσιεςΣυζητήσεις Δίον-Λιτόχωρο Δράμα Έβρος Εγκαίνια Έδεσσα Ειδικά Θέματα ΕικαστικέςΔράσεις Εκδηλώσεις Εκθέσεις Εκπαίδευση ΕΛΕΥΣΙΝΑ Επίδαυρος Έρευνα Ζάκυνθος Ζωγραφική Ηράκλειο Θέατρο Θρησκεία Ιδρύματα Ιεράπετρα Ιστορία Ιστορίες για γάτες ΙΩΑΝΝΙΝΑ Καβάλα Καλαμαριά Καλαμάτα Καλλιγραφία Καστελλόριζο Καστοριά Κέρκυρα ΚΕΦΑΛΟΝΙΑ Κίμωλος Κοζάνη ΚΟΡΟΝΟΪΟΣ Κρήτη Κως Λάρισα Λέσβος Λευκάδα Λήμνος Λόγος Λύκειον Ελληνίδων Μεσολόγγι Μουσική Ναύπακτος Ναύπλιο Νεκρολογία ΞΑΝΘΗ Ξεναγήσεις Ολυμπία Ορεστειάδα Παιδαγωγικά Παιδιά Πάρος Παρουσιάσεις Πάτμος Πάτρα ΠεριΟινουΣκιας Πόρος Πρόσωπα Προσωπικότητες Ρόδος Σάμος Σαντορίνη Σκηνογραφία Σκιάθος Σπέτσες Στήλη Άλατος Στυλ & Εποχές Συλλογές Συναυλίες Συνέντευξη ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ Τέχνες Τέχνη Τεχνολογία Τζια ΤΗΝΟΣ Τρίκαλα Τρίπολη ΥΔΡΑ Υποτροφίες Φλώρινα ΦΟΛΕΓΑΝΔΡΟΣ Φωτογραφία Χαλκίδα Χανιά Χειροτεχνίες Χίος Χορηγίες Χορός Ψηφιδωτό Ψυχολογία Ψυχολογία στην καθημερινότητα