ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ | Νίκος Πανταζής: H Τέχνη ως βαρόμετρο κοινωνικών τάσεων και μέσο αφύπνισης

"Κυνηγοί και Λαίλαπα", μολύβι σε χαρτί
100x70εκ, 2017

Σε πρώτη ματιά τα έργα του Νίκου Πανταζή θυμίζουν την φράση του Νίτσε που χαρακτήριζε την τέχνη ως «αληθινή μεταφυσική δραστηριότητα της ζωής», δίνοντας έναν αθέλητο κι ακούσιο ορισμό στο πρόδρομο του υπερρεαλισμού κίνημα της "μεταφυσικής τέχνης". Αντίθετα όμως από τους εκπροσώπους αυτού του βραχύβιου κινήματος, ο δημιουργός τους δηλώνει πως στοχεύει η συμβολική παράσταση αφήνει αντιμέτωπο τον θεατή με περισσότερες από μία έννοιες, τα σύμβολα να έχουν μυστήριο με αλληγορική έκφραση, κίνηση και ιστορία. Καθηλωτικά με τον ρεαλισμό και την τεχνική τους αρτιότητα, εύγλωττα στις αναφορές τους πολυσήμαντα, ασχολούνται με ποικιλία θεμάτων και προσεγγίσεων, αλλά παραμένουν αναγνωρίσιμα μετά από μια προσεκτική θεώρηση ενός αριθμού έργων. Έργα για να σκεφτείς, απο έναν καλλιτέχνη που συνδιαλέγεται ευθέως με  "τις ξεχασμένες κι απαξιωμένες αξίες, τις κάποτε αυτονόητες αλλά στις μέρες μας πολύ σύνθετες, απ' ό,τι φαίνεται, οικουμενικές αξίες κι αρετές".

Συνέντευξη στον Πάρη Καπράλο

Πότε και με ποια αφορμή συνειδητοποιήσατε ότι θέλετε να γίνετε καλλιτέχνης;

Δεν υπήρξε αφορμή στη ζωή μου, μόνο ήμουν προγραμματισμένος για ν ασχοληθώ με τη ζωγραφική και γενικά με την Τέχνη. Συνειδητοποίησα από πολύ μικρή ηλικία πως πρέπει να γίνω καλλιτέχνης όταν ένιωσα το βάρος με το οποίο γεννήθηκα. Αυτό το χάρισμα, το ταλέντο, είναι ευχή και κατάρα όταν γίνεται ανάγκη και καίει μέσα σου. Ήθελα από πολύ μικρός λοιπόν να γίνω ζωγράφος αλλά κι Αρχιτέκτονας. Η παιδική μου επαγγελματική ουτοπική επιθυμία δεν ήταν ο αστροναύτης ή ο γιατρός που θα έσωζε τον κόσμο, αλλά ο ζωγράφος που θα δημιουργούσε νέο καλλιτεχνικό ρεύμα ! Στον μονόδρομο που βρέθηκα είχα την τύχη να αγγίξω από κοντά την τέχνη μέσω της υπέροχης δουλειάς του θείου μου και ζωγράφου Κώστα Χαραλαμπίδη ο οποίος είναι κάτοικος εξωτερικού κι όταν έρχονταν τα καλοκαίρια στην Ελλάδα δεν έχανα την ευκαιρία να μου μαθαίνει την σπουδαία τεχνική του.

"Θάλασσα", λάδι σε ξύλο 70x50εκ χωρίς κάδρο 2017

Από που αντλείτε τα θέματα των έργων σας; 

Θέματα κυρίως από τις ξεχασμένες κι απαξιωμένες αξίες, τις κάποτε αυτονόητες αλλά στις μέρες μας πολύ σύνθετες, απ' ό,τι φαίνεται, οικουμενικές αξίες κι αρετές. Μου αρέσει να υπενθυμίζω με τα έργα μου. Τόλμη, εργατικότητα, ταπεινότητα, υπομονή, αισιοδοξία, φιλανθρωπία, Δημοκρατία και πολλές  άλλες αξίες κι αρετές που τις αφηγούμαι  μέσα από παραστάσεις  και εικόνες  πάντα σύγχρονες και με όχημα-μέσο  την Ελληνική μυθολογία και την λαϊκή και θρησκευτική Παράδοση. 

Σε ποιά ρεύματα ή κινήματα θα εντάσσατε τον εαυτό σας;

Θέλω να βρίσκομαι μεταξύ Kριτικού  και  Μαγικού ρεαλισμού. Επιθυμώ την αναβίωση του πρώτου και την εξέλιξη του δεύτερου όσο αφορά την ζωγραφική. 

Πως πρέπει κάποιος να "διαβάσει" τα έργα σας; Θα λέγατε ότι είναι περισσότερο αλληγορίες που περιγράφουν την πραγματικότητα, ή σύμβολα που επινοούν την πραγματικότητα;

Προσπαθώ ν' αποφεύγω τα σύμβολα που έχουν έναν προφανή διάλογο. Δε θα ζωγραφίσω για παράδειγμα ποτέ ένα περιστέρι για να εκφράσω την ειρήνη. Θα προσπαθήσω να την αποδώσω με τις εκφράσεις των προσώπων ή την ατμόσφαιρα του τοπίου. Έτσι, η συμβολική παράσταση, αφήνει αντιμέτωπο τον θεατή με περισσότερες από μία έννοιες. Θέλω τα σύμβολα να έχουν μυστήριο με αλληγορική έκφραση, κίνηση και ιστορία.

"Νεκρή φύση με καθρέπτη",
 λάδι σε ξύλο 70x50εκ, 2016

Υπάρχει μία συνολική "μυθολογία" που αναπτύσσετε, της οποίας κάθε πίνακας είναι ένα μέρος της, ή κάθε πίνακας είναι ένας ολοκληρωμένος "μύθος";

Και τα δύο. Θέλω κάποιες έννοιες να τις εκφράσω με διαφορετικές εικόνες οι οποίες θα αποτελούν και σύνολο κι άλλες φορές μία ή πολλές έννοιες σε μία παράσταση. Γενικά όποιος τρόπος μου τύχει να εμπνευστώ και να εκφράσω τη μία αφήνοντας ανοιχτά παράθυρα για πολλές άλλες. 

Η ανάπτυξη της ιδιολέκτου σας (κατά το εννοιολογικό μέρος της τέχνης σας), και η βελτίωση του τεχνικού μέρους της γραφής σας, εκτός από αποτέλεσμα εξάσκησης και επικέντρωσης, είναι και αποτέλεσμα έρευνας ή πρόκειται καθαρά για έμπνευση;

Είναι αποτέλεσμα έρευνας υπομονής κι επιμονής. Πιστεύω δεν αρκεί μόνο η έμπνευση και το ταλέντο.

Η δημιουργία μου περνά από πολλά στάδια. Πρώτα ερέθισμα, ευαισθησία, έπειτα έμπνευση μετά έρευνα, σπουδή, ακολουθεί η απόφαση για την τεχνική, για την παράσταση και ξανά πίσω και ξανά πάλι μπροστά . Τίποτα δεν έρχεται από μόνο του με επιφοίτηση, με φώτιση. Ωστόσο όμως πιστεύω πως το ταλέντο κι έμπνευση σε εξαιρετικές περιπτώσεις ανθρώπων ανατρέπουν όλα τα δεδομένα κι όλες τις θεωρίες μας.

Θεωρείτε ότι ο εικαστικός καλλιτέχνης είναι επάγγελμα;

Πιστεύω θα πρέπει παράλληλα, για την απρόσκοπτη εκπόνηση του θεάρεστου έργου του, να είναι επάγγελμα. Οι ίδιοι οι καλλιτέχνες πριν ακόμα μπουν στη σχολή να καταλάβουν ότι κάποια στιγμή θα πάψουν να είναι μόνο εραστές. Η πραγματικότητα μας προσγειώνει. Το να γίνει η εικαστική τέχνη επάγγελμα όμως δε σημαίνει κατ ανάγκη ότι παύει η  μαγεία της δημιουργίας. Βέβαια, αν μπορεί σήμερα στην Ελλάδα να είναι επάγγελμα αυτό είναι άλλο μεγάλο θέμα. 

"Η πύλη του παραδείσου",  λάδι σε καμβά
100x70εκ., 2016

Ποιός πιστεύετε ότι είναι ο κοινωνικός ρόλος της τέχνης και του εικαστικού καλλιτέχνη σήμερα; 

Η άνθιση της Τέχνης είναι δείγμα πολιτισμού. Είναι βαρόμετρο και δείκτης κοινωνικών τάσεων και μέσο αφύπνισης. Ειδικά στη σημερινή εποχή θα έπρεπε να είναι τεράστιος ο κοινωνικός ρόλος της. Είδαμε τον θρησκευτικό φονταμενταλισμό και τον αυταρχισμό πως απεχθάνονται την τέχνη. Έφτασαν στο σημείο να ισοπεδώσουν χωρίς αιτία σε μια στιγμή μνημεία που άντεξαν στους αιώνες. Από μόνο του αυτό μας δείχνει πολλά για τη δύναμη της τέχνης. Όμως δυστυχώς δεν έχει σημαντική θέση σήμερα στην εξέλιξή μας σε παγκόσμιο επίπεδο κι ακόμα περισσότερο στην Ελλάδα. Δεν ρίχνω το φταίξιμο μόνο στους τεχνοκράτες που παίρνουν τις αποφάσεις. Κι η ίδια η τέχνη προσπαθεί να βρει νέα έκφραση και τώρα ακόμα βρίσκεται σε σύγχυση λόγω ιδεολογικών αδιεξόδων και αλλαγών τεχνικής φύσης ακόμα και λόγω υπερπληθώρας χρήσιμων αλλά κυρίως άχρηστων διαδικτυακών πληροφοριών. Θεωρώ πως είναι αυτός ο αποπροσανατολισμός της, μια φυσική εξέλιξη.  Θα έρθει η κατάλληλη εποχή που η τέχνη θα βγει μπροστά και θα επηρεάζει πρόσωπα και πράγματα. Ίσως είναι κοντά, δεν το ξέρω. Όταν η εποχή κι οι συνειδήσεις λοιπόν θα απαιτούν πραγματικές αλλαγές που θα υπηρετούν μόνο τον άνθρωπο και τον πλανήτη μας τότε κι η τέχνη κι οι νέες ανάγκες θα συμπορευτούν. Με ελάχιστη διαφορά φάσης. Ο ρόλος της τέχνης και του καλλιτέχνη δεν είναι μόνο απλά να ομορφαίνει τον τοίχο μας. Ο ρόλος της είναι βαθύτατα διδακτικός, επαναστατικός, ενοχλητικός κι εκτός από ελάχιστα δείγματα δεν υπάρχει τίποτα σήμερα που να θυμίζει κάτι από αυτά. 

Θεωρείτε πως η ελληνική κοινωνία αγκαλιάζει τις εικαστικές τέχνες;

Υπάρχει μεγάλο κοινό που αγαπά πραγματικά τις εικαστικές τέχνες. Το ευρύ κοινό όμως δεν μπορεί και δεν ξέρει πως να τις αγκαλιάσει. Η σύγχυση για την οποία μίλησα υφίσταται στην παιδεία, στην πολιτική, στις ιδέες και παντού. Αντιθέτως και ειδικότερα οι εικαστικές τέχνες παραμερίζονται κι απαξιώνονται πολλές φορές ενώ έχουμε φτάσει στην εποχή όπου η ζωγραφική θεωρείται πολυτέλεια και δύσκολη πηγή ανάγνωσης ακόμα κι από τους νέους ανθρώπους. Δεν μαθαίνουμε στην Ελλάδα πως ένας «άσχημος πίνακας» που έχει ποίηση είναι θησαυρός ομορφιάς. Αυτό που λέω μεταξύ σοβαρού κι αστείου είναι ότι η γραφιστική σκοτώνει τη ζωγραφική. Αλλά η τελευταία έχει τόση δύναμη που θα απορροφήσει την πρώτη κι έτσι στο τέλος θα πάρει εκδίκηση. Η “εύκολη” και “γρήγορη” εικόνα λοιπόν στην οποία έχουμε συνηθίσει με το διαδίκτυο επισκιάζει και παραμερίζει την ζωγραφική. Την έχει κάνει δυσανάγνωστη. 

Υπάρχει θεσμική στήριξη για τους εικαστικούς καλλιτέχνες στην Ελλάδα σήμερα;

Μεγάλο ποσοστό απ όσο γνωρίζω είναι ανασφάλιστοι, με χαμηλό εισόδημα και θεσμικά απροστάτευτοι απέναντι στην οικονομική λαίλαπα. Ο θεσμός της χορηγίας ήταν πάντοτε σημαντικός για την Τέχνη κι αν θέλουν να στηρίξουν πραγματικά τους καλλιτέχνες η πρακτική του είναι μονόδρομος. Οι σοβαροί κι όχι απρόσωποι καλλιτεχνικοί διαγωνισμοί επίσης είναι διέξοδος πολλών μορφών.

Πως επηρέασε κατά την γνώμη σας η πανδημία την Τέχνη; Πιστεύετε ότι το μέλλον της προβολής της τέχνης είναι ψηφιακό;

Η πανδημία επηρέασε την τέχνη μέσω του αρνητικού ψυχισμού μας και της οικονομικής δυσπραγίας. Η επιρροή θα φανεί αργότερα κι εντονότερα μετά από πιθανή επανεμφάνιση αυτής της κατάστασης. Το μεγαλύτερο κομμάτι της τέχνης προβάλλεται κυρίως ψηφιακά. Αυτού του είδους η προβολή προσφέρει οικονομία, ταχύτητα και απευθύνεται σε πολύ μεγαλύτερο κοινό. Υπάρχουν μορφές τέχνης οι οποίες βασίζονται στην τεχνολογία και δεν επηρεάζεται η αντικειμενικότητά τους. Βίντεο, μουσική κά Στη ζωγραφική και την γλυπτική τα πράγματα όμως είναι διαφορετικά. Θεμιτή η διαφημιστική προβολή αλλά ως εκεί. Πολύ εντυπωσιακά τα virtual μουσεία και οι εικονικές αίθουσες τέχνης. Τι σχέση όμως μπορεί να έχει η φωτογραφία ενός πίνακα με την πραγματικότητα; Το μέλλον της τέχνης είναι ψηφιακό με ρόλο βασικό γι αυτές που πηγάζουν απ τα ψηφιακά μέσα και με υποστηρικτικό ρόλο για τις εικαστικές.  Η παραδοσιακή τέχνη πρέπει και θα συνεχίσει με την ίδια αμεσότητα.

Πέραν της επικέντρωσης σας στην εικαστική δημιουργία, και άλλων επαγγελματικών ενασχολήσεων, ποιές άλλες ασχολίες σας διεκδικούν μέρος του χρόνου σας;

Το κύριο επάγγελμά μου είναι Αρχιτέκτονας. Ασχολούμαι  με τη μελέτη και κατασκευή. Κάποτε για μικρό χρονικό διάστημα ασχολήθηκα επαγγελματικά και με τη μουσική. Ο χρόνος μου τώρα μοιράζεται ανάμεσα στην Αρχιτεκτονική, τη ζωγραφική και την οικογένειά μου.

Ποια είναι τα άμεσα μελλοντικά σας σχέδια;

Δε θέλω να μιλάω για σχέδια γιατί στις μέρες μας αυτά ανατρέπονται με μεγάλη ευκολία. Θέλω να έχω όνειρα. Άμεσος στόχος μου – όνειρό μου είναι να ολοκληρώσω μια σειρά από πίνακες που ξεκίνησα από τον προηγούμενο χρόνο κι αποτελούν μια ολοκληρωμένη προσωπική σκέψη. 

Αν ένας έφηβος σας πει ότι θέλει να γίνει εικαστικός, τι θα τον συμβουλεύατε να προσέξει/κάνει/περιμένει;

Θα του έδινα μόνο θάρρος. Θα τον/την συμβούλευα παράλληλα με την Τέχνη να κατακτήσει αυτοσεβασμό, ν αποκτήσει καλλιέργεια, να πορευτεί στη ζωή με εργατικότητα, να αγαπά τους ανθρώπους και την φύση, να βάζει στόχους, να μη σταματά να έχει όνειρα όσα εμπόδια και να βρεθούν μπροστά του. Να ασχοληθεί με πάθος με την Τέχνη κι ασταμάτητα να παρατηρεί τη ζωή. Αν εφοδιαστεί με τέτοιες αξίες μαζί με ταπεινότητα και το ταλέντο θα δημιουργήσει σίγουρα όμορφα πράγματα …. και τέλος, να παίρνει πάντα μαζί τη ζακέτα του.