Κυριακή 14 Φεβρουαρίου 2016 - Από την ερχόμενη Παρασκευή, 4 Μαρτίου, στο Τελλόγλειο Ίδρυμα εγκαινιάζεται έκθεση με τίτλο «Όραμα και δημιουργία: Ο Α.Γ. Λεβέντης και η Δυτική Αφρική», η οποία παρουσιάστηκε με επιτυχία στην Πινακοθήκη Λεβέντη στην Κύπρο το 2015. Η συναρπαστική ζωή του Αναστασίου Γ. Λεβέντη ξετυλίγεται και παρουσιάζεται στην έκθεση «Όραμα και Δημιουργία – Α. Γ. Λεβέντης & Δυτική Αφρική». Η έκθεση σκιαγραφεί την πορεία ενός ανθρώπου προς την επιτυχία, ενός έθνους προς την ελευθερία, μιας τολμηρής γενιάς νέων ζωγράφων προς τον μοντερνισμό. Από την Γκάνα στη Νιγηρία, από την αποικιοκρατία στην ανεξαρτησία – ένα ταξίδι στα βήματα του Αναστασίου Γ. Λεβέντη, μέσα από την τέχνη, από φωτογραφίες και ντοκουμέντα, θα παρουσιαστεί στο Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών Α.Π.Θ. Οι καλλιτέχνες της συλλογής, πολλοί εκ των οποίων είχαν διδαχτεί τη δυτική καλλιτεχνική παράδοση, δημιούργησαν ένα εικαστικό λεξιλόγιο που αντλούσε μορφές, μοτίβα, ακόμη και υλικά από τη νιγηριανή παράδοση. Στην έκθεση συνυπάρχουν τα έργα του Twins Seven-Seven, του Jimoh Buraimoh, του Bruce Onobrakpeya καθώς και πολλών άλλων δημιουργών που αντιπροσωπεύουν, θα λέγαμε, την πρώτη γενιά καλλιτεχνών του σύγχρονου καλλιτεχνικού γίγνεσθαι στις δεκαετίες 1960 και 1970. Οι περισσότεροι από αυτούς έχουν ήδη ξεχωρίσει στον παγκόσμιο χάρτη της Ιστορίας της Τέχνης και έργα τους φιλοξενούνται σε μεγάλα Μουσεία και Πινακοθήκες ανά τον κόσμο.
Ο Αναστάσιος Λεβέντης υπήρξε ένας ξεχωριστός άνθρωπος, ο βίος και η πολιτεί του οποίου θα μπορούσαν να αποτελέσουν πλούσιο λογοτεχνικό υλικό. Γεννήθηκε στην Κύπρο τον Δεκέμβριο του 1902 στο ορεινό χωριό Λεμύθου, έκανε τις γυμνασιακές σπουδές του στη Σχολή Μιτσή, και στο τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, αποφασισμένος να βελτιώσει τη μόρφωση και τις προοπτικές του, επισκέφθηκε τον μεγαλύτερο αδελφό του, Γεώργιο, που βρισκόταν ήδη στην Αίγυπτο. Από εκεί ταξίδεψε με πλοίο στη Μασσαλία, όπου πρώτα βρήκε δουλειά και, στη συνέχεια, ολοκλήρωσε τις εμπορικές σπουδές του στην École Supérieure de Commerce (Ανώτερη Εμπορική Σχολή) του Bordeaux. Μέσω μιας γνωριμίας στη Μασσαλία, το 1920 προσλήφθηκε από μια αγγλο-ελληνική εταιρεία (με έδρα το Manchester) σε αγροτική περιοχή της νοτιοανατολικής Νιγηρίας.
Δύο χρόνια αργότερα, βρέθηκε στην Abeokuta στα νοτιοδυτικά της χώρας, για να εργαστεί σε μια βρετανική εταιρεία (επίσης με έδρα το Manchester), ως διευθυντής του παραρτήματός τους. Τον 19ο αιώνα, η Abeokuta, πρωτεύουσα της χώρας των Έγκμπα, ήταν το κέντρο της ιεραποστολικής και εκπαιδευτικής δραστηριότητας για μεγάλο μέρος της Δυτικής Αφρικής, καθώς και σημαντικό πολιτιστικό και εκπαιδευτικό κέντρο. Ο νεαρός Αναστάσιος έκανε πολλούς φίλους εκεί, τους οποίους θα διατηρούσε για το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του. Πενήντα χρόνια αργότερα, ο Αλάκε (Βασιλιάς) της χώρας των Έγκμπα τού απένειμε τον τιμητικό αρχηγικό τίτλο του Babalaje. Ο Αναστάσιος Γ. Λεβέντης ήταν, πάνω απ' όλα, ένας δυναμικός και εμπνευσμένος άνθρωπος με επιχειρηματικό πνεύμα. Το 1928, ήταν αναπληρωτής γενικός διευθυντής της εταιρείας G.B. Ollivants στη Νιγηρία, ενώ το 1929, σε ηλικία 26 ετών, μετατέθηκε στην Accra, πρωτεύουσα της Χρυσής Ακτής (σημερινή Γκάνα), για να αναλάβει ως γενικός διευθυντής τις δραστηριότητες της εταιρείας εκεί, καθώς και στην Ακτή Ελεφαντοστού και στο Τόγκο. Η Χρυσή Ακτή ήταν η πιο προηγμένη από τις βρετανικές αποικίες της Δυτικής Αφρικής και διέθετε ήδη ένα υποτυπώδες σύστημα τοπικής αυτοδιοίκησης, υπό την επίβλεψη ενός Νομοθετικού Συμβουλίου. Ο Αναστάσιος Γ. Λεβέντης επιλέχθηκε από την εμπορική κοινότητα για να την εκπροσωπήσει σε αυτό το Νομοθετικό Συμβούλιο. Διετέλεσε επίσης πρόεδρος του Εμπορικού Επιμελητηρίου της Accra. Το 1936, ο Αναστάσιος Γ. Λεβέντης ίδρυσε τη δική του εταιρεία, την A. G. Leventis & Company Limited, με τη συμμετοχή του Γεώργιου Κεραλάκη και, λίγο αργότερα, του μικρότερου αδελφού του, Χρήστου (Χριστόδουλου) Λεβέντη. Η νέα εταιρεία, αν και ιδρύθηκε στο αποκορύφωμα της ύφεσης, αναπτύχθηκε γρήγορα και σύντομα είχε παραρτήματα σε όλα τα σημεία της Χρυσής Ακτής. Το 1942, ο Χριστόδουλος μετακόμισε στη Νιγηρία με σκοπό την περαιτέρω επέκταση της εταιρείας. Σε λίγο καιρό, η A. G. Leventis & Company Limited ανταγωνιζόταν τις μεγάλες και εδραιωμένες από παλιά εμπορικές εταιρείες με έδρα την Αγγλία, τη Γαλλία και την Ελβετία που βρίσκονταν στην καρδιά της οικονομίας της αποικιακής Δυτικής Αφρικής. Όταν η δυσαρέσκεια για τις υψηλές τιμές και η γέννηση του εθνικιστικού κινήματος προκάλεσαν τις ταραχές στην Accra το 1948 –τη σοβαρότερη εκδήλωση αντιαποικιακής βίας στη μεταπολεμική Δυτική Αφρική– τα μόνα μεγάλα καταστήματα που δεν κάηκαν ήταν εκείνα της A. G. Leventis & Company Limited. Στο ένα τέταρτο του αιώνα μετά το τέλος του πολέμου, η επιχείρηση άλλαξε και επεκτάθηκε με νέες δραστηριότητες στον βιομηχανικό και τον τεχνικό τομέα, μετατοπίζοντας στην πορεία το επίκεντρό της από την Γκάνα στην πολύ μεγαλύτερη οικονομία της Νιγηρίας. Όταν πέθανε ο Α. Γ. Λεβέντης το 1978, είχε γίνει μία από τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις –και ένας από τους δύο μεγαλύτερους εργοδότες– στη Νιγηρία και ήταν έτοιμη να επεκταθεί και σε άλλα μέρη του κόσμου.
Οι επιχειρήσεις δεν ήταν όμως το μοναδικό ενδιαφέρον του Αναστάσιου Γ. Λεβέντη. Έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο στην κοινωνική και φιλανθρωπική ζωή της προπολεμικής Χρυσής Ακτής. Διορίστηκε επίτιμος Γενικός Πρόξενος της Ελλάδας στην Accra και αφοσιώθηκε ολόψυχα στην πολεμική προσπάθεια, συγκεντρώνοντας βοήθεια για τη δοκιμαζόμενη από τον πόλεμο κοινότητα. Επίσης, συνέβαλε σε πολλά προγράμματα για τη βελτίωση της ζωής στα χωριά της Κύπρου που συνδέονταν με την οικογένειά του, ενίσχυσε πολλούς φοιτητές στις σπουδές τους στο εξωτερικό και πρόσφερε βοήθεια σε πολλούς που είχαν ανάγκη. Οι προσπάθειες αυτές εντάθηκαν ως αποτέλεσμα της πολιτικής αναταραχής που επικρατούσε στην Κύπρο στα τέλη της δεκαετίας του '50 και στη δεκαετία του '60, και ο Αναστάσιος Γ. Λεβέντης βοήθησε με διάφορους τρόπους την πατρίδα του, που μόλις είχε αποκτήσει την ανεξαρτησία της. Ο Πρόεδρος Μακάριος, με τον οποίο είχε συνεργαστεί για να ιδρύσει την κύρια στέγη ηλικιωμένων στη Λευκωσία, αξιοποίησε την πολιτική εμπειρία του Αναστάσιου Γ. Λεβέντη σε πολλές συνόδους της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών και, το 1966, τον διόρισε πρώτο Πρέσβη και Μόνιμο Αντιπρόσωπο στην UNESCO, σε αναγνώριση της υποστήριξης που παρείχε στην εκπαίδευση και την πολιτιστική κληρονομιά της Κύπρου. Ο Αναστάσιος Γ. Λεβέντης έκανε πολλές ενέργειες για να υποστηρίξει την αποκατάσταση δύο σημαντικών βυζαντινών μνημείων από το Τμήμα Αρχαιοτήτων και για να βοηθήσει την κυβέρνηση της Κύπρου να προβάλει την πολιτιστική και καλλιτεχνική κληρονομιά της στο εξωτερικό. Ο ίδιος ενδιαφερόταν πολύ για τις τέχνες και δημιούργησε στο Παρίσι μια αξιόλογη συλλογή με έργα Γάλλων και Ευρωπαίων ζωγράφων. Στην Αθήνα, απέκτησε τη σημαντική πρώτη συλλογή του Ευάγγελου Αβέρωφ, προστάτη των τεχνών, με Έλληνες καλλιτέχνες από τις αρχές του 19ου έως τα μέσα του 20ου αιώνα.
Το Ιδρυμα που κατέλειψε εγκαινίασε μία ανοικτή στο κοινό Πινακοθήκη - Μουσείο τον Μάρτιο του 2014 στην Λευκωσία. Η Πινακοθήκη στεγάζζει περισσότερα από 800 έργα, ανήκοντα σε τρεις επιμέρους συλλογές: τη «συλλογή του Παρισιού» με έργα κορυφαίων Ευρωπαίων δημιουργών από τον 17ο ώς και τον 20ό αιώνα (με έργα Καναλέτο, Κορό, Μπουντέν, Ρενουάρ, Μονέ, Σαγκάλ κ.ά.) που κοσμούσαν την παρισινή κατοικία του Λεβέντη, τη συλλoγή έργων Ελλήνων καλλιτεχνών την οποία αγόρασε από τον Ευάγγελο Αβέρωφ (με έργα Βρυζάκη, Βολανάκη, Ράλλη, Μόραλη, Τσαρούχη) αλλά και την κυπριακή συλλογή (έργα Κισσονέργη, Διαμαντή και Κάνθο). Στην Αθήνα, είχαμε δει μια επιλογή από αυτά τα έργα σε έκθεση που φιλοξένησε προσφάτως η Εθνική Πινακοθήκη.
Ο Αναστάσιος Λεβέντης υπήρξε ένας ξεχωριστός άνθρωπος, ο βίος και η πολιτεί του οποίου θα μπορούσαν να αποτελέσουν πλούσιο λογοτεχνικό υλικό. Γεννήθηκε στην Κύπρο τον Δεκέμβριο του 1902 στο ορεινό χωριό Λεμύθου, έκανε τις γυμνασιακές σπουδές του στη Σχολή Μιτσή, και στο τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, αποφασισμένος να βελτιώσει τη μόρφωση και τις προοπτικές του, επισκέφθηκε τον μεγαλύτερο αδελφό του, Γεώργιο, που βρισκόταν ήδη στην Αίγυπτο. Από εκεί ταξίδεψε με πλοίο στη Μασσαλία, όπου πρώτα βρήκε δουλειά και, στη συνέχεια, ολοκλήρωσε τις εμπορικές σπουδές του στην École Supérieure de Commerce (Ανώτερη Εμπορική Σχολή) του Bordeaux. Μέσω μιας γνωριμίας στη Μασσαλία, το 1920 προσλήφθηκε από μια αγγλο-ελληνική εταιρεία (με έδρα το Manchester) σε αγροτική περιοχή της νοτιοανατολικής Νιγηρίας.
Δύο χρόνια αργότερα, βρέθηκε στην Abeokuta στα νοτιοδυτικά της χώρας, για να εργαστεί σε μια βρετανική εταιρεία (επίσης με έδρα το Manchester), ως διευθυντής του παραρτήματός τους. Τον 19ο αιώνα, η Abeokuta, πρωτεύουσα της χώρας των Έγκμπα, ήταν το κέντρο της ιεραποστολικής και εκπαιδευτικής δραστηριότητας για μεγάλο μέρος της Δυτικής Αφρικής, καθώς και σημαντικό πολιτιστικό και εκπαιδευτικό κέντρο. Ο νεαρός Αναστάσιος έκανε πολλούς φίλους εκεί, τους οποίους θα διατηρούσε για το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του. Πενήντα χρόνια αργότερα, ο Αλάκε (Βασιλιάς) της χώρας των Έγκμπα τού απένειμε τον τιμητικό αρχηγικό τίτλο του Babalaje. Ο Αναστάσιος Γ. Λεβέντης ήταν, πάνω απ' όλα, ένας δυναμικός και εμπνευσμένος άνθρωπος με επιχειρηματικό πνεύμα. Το 1928, ήταν αναπληρωτής γενικός διευθυντής της εταιρείας G.B. Ollivants στη Νιγηρία, ενώ το 1929, σε ηλικία 26 ετών, μετατέθηκε στην Accra, πρωτεύουσα της Χρυσής Ακτής (σημερινή Γκάνα), για να αναλάβει ως γενικός διευθυντής τις δραστηριότητες της εταιρείας εκεί, καθώς και στην Ακτή Ελεφαντοστού και στο Τόγκο. Η Χρυσή Ακτή ήταν η πιο προηγμένη από τις βρετανικές αποικίες της Δυτικής Αφρικής και διέθετε ήδη ένα υποτυπώδες σύστημα τοπικής αυτοδιοίκησης, υπό την επίβλεψη ενός Νομοθετικού Συμβουλίου. Ο Αναστάσιος Γ. Λεβέντης επιλέχθηκε από την εμπορική κοινότητα για να την εκπροσωπήσει σε αυτό το Νομοθετικό Συμβούλιο. Διετέλεσε επίσης πρόεδρος του Εμπορικού Επιμελητηρίου της Accra. Το 1936, ο Αναστάσιος Γ. Λεβέντης ίδρυσε τη δική του εταιρεία, την A. G. Leventis & Company Limited, με τη συμμετοχή του Γεώργιου Κεραλάκη και, λίγο αργότερα, του μικρότερου αδελφού του, Χρήστου (Χριστόδουλου) Λεβέντη. Η νέα εταιρεία, αν και ιδρύθηκε στο αποκορύφωμα της ύφεσης, αναπτύχθηκε γρήγορα και σύντομα είχε παραρτήματα σε όλα τα σημεία της Χρυσής Ακτής. Το 1942, ο Χριστόδουλος μετακόμισε στη Νιγηρία με σκοπό την περαιτέρω επέκταση της εταιρείας. Σε λίγο καιρό, η A. G. Leventis & Company Limited ανταγωνιζόταν τις μεγάλες και εδραιωμένες από παλιά εμπορικές εταιρείες με έδρα την Αγγλία, τη Γαλλία και την Ελβετία που βρίσκονταν στην καρδιά της οικονομίας της αποικιακής Δυτικής Αφρικής. Όταν η δυσαρέσκεια για τις υψηλές τιμές και η γέννηση του εθνικιστικού κινήματος προκάλεσαν τις ταραχές στην Accra το 1948 –τη σοβαρότερη εκδήλωση αντιαποικιακής βίας στη μεταπολεμική Δυτική Αφρική– τα μόνα μεγάλα καταστήματα που δεν κάηκαν ήταν εκείνα της A. G. Leventis & Company Limited. Στο ένα τέταρτο του αιώνα μετά το τέλος του πολέμου, η επιχείρηση άλλαξε και επεκτάθηκε με νέες δραστηριότητες στον βιομηχανικό και τον τεχνικό τομέα, μετατοπίζοντας στην πορεία το επίκεντρό της από την Γκάνα στην πολύ μεγαλύτερη οικονομία της Νιγηρίας. Όταν πέθανε ο Α. Γ. Λεβέντης το 1978, είχε γίνει μία από τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις –και ένας από τους δύο μεγαλύτερους εργοδότες– στη Νιγηρία και ήταν έτοιμη να επεκταθεί και σε άλλα μέρη του κόσμου.
Οι επιχειρήσεις δεν ήταν όμως το μοναδικό ενδιαφέρον του Αναστάσιου Γ. Λεβέντη. Έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο στην κοινωνική και φιλανθρωπική ζωή της προπολεμικής Χρυσής Ακτής. Διορίστηκε επίτιμος Γενικός Πρόξενος της Ελλάδας στην Accra και αφοσιώθηκε ολόψυχα στην πολεμική προσπάθεια, συγκεντρώνοντας βοήθεια για τη δοκιμαζόμενη από τον πόλεμο κοινότητα. Επίσης, συνέβαλε σε πολλά προγράμματα για τη βελτίωση της ζωής στα χωριά της Κύπρου που συνδέονταν με την οικογένειά του, ενίσχυσε πολλούς φοιτητές στις σπουδές τους στο εξωτερικό και πρόσφερε βοήθεια σε πολλούς που είχαν ανάγκη. Οι προσπάθειες αυτές εντάθηκαν ως αποτέλεσμα της πολιτικής αναταραχής που επικρατούσε στην Κύπρο στα τέλη της δεκαετίας του '50 και στη δεκαετία του '60, και ο Αναστάσιος Γ. Λεβέντης βοήθησε με διάφορους τρόπους την πατρίδα του, που μόλις είχε αποκτήσει την ανεξαρτησία της. Ο Πρόεδρος Μακάριος, με τον οποίο είχε συνεργαστεί για να ιδρύσει την κύρια στέγη ηλικιωμένων στη Λευκωσία, αξιοποίησε την πολιτική εμπειρία του Αναστάσιου Γ. Λεβέντη σε πολλές συνόδους της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών και, το 1966, τον διόρισε πρώτο Πρέσβη και Μόνιμο Αντιπρόσωπο στην UNESCO, σε αναγνώριση της υποστήριξης που παρείχε στην εκπαίδευση και την πολιτιστική κληρονομιά της Κύπρου. Ο Αναστάσιος Γ. Λεβέντης έκανε πολλές ενέργειες για να υποστηρίξει την αποκατάσταση δύο σημαντικών βυζαντινών μνημείων από το Τμήμα Αρχαιοτήτων και για να βοηθήσει την κυβέρνηση της Κύπρου να προβάλει την πολιτιστική και καλλιτεχνική κληρονομιά της στο εξωτερικό. Ο ίδιος ενδιαφερόταν πολύ για τις τέχνες και δημιούργησε στο Παρίσι μια αξιόλογη συλλογή με έργα Γάλλων και Ευρωπαίων ζωγράφων. Στην Αθήνα, απέκτησε τη σημαντική πρώτη συλλογή του Ευάγγελου Αβέρωφ, προστάτη των τεχνών, με Έλληνες καλλιτέχνες από τις αρχές του 19ου έως τα μέσα του 20ου αιώνα.
Το Ιδρυμα που κατέλειψε εγκαινίασε μία ανοικτή στο κοινό Πινακοθήκη - Μουσείο τον Μάρτιο του 2014 στην Λευκωσία. Η Πινακοθήκη στεγάζζει περισσότερα από 800 έργα, ανήκοντα σε τρεις επιμέρους συλλογές: τη «συλλογή του Παρισιού» με έργα κορυφαίων Ευρωπαίων δημιουργών από τον 17ο ώς και τον 20ό αιώνα (με έργα Καναλέτο, Κορό, Μπουντέν, Ρενουάρ, Μονέ, Σαγκάλ κ.ά.) που κοσμούσαν την παρισινή κατοικία του Λεβέντη, τη συλλoγή έργων Ελλήνων καλλιτεχνών την οποία αγόρασε από τον Ευάγγελο Αβέρωφ (με έργα Βρυζάκη, Βολανάκη, Ράλλη, Μόραλη, Τσαρούχη) αλλά και την κυπριακή συλλογή (έργα Κισσονέργη, Διαμαντή και Κάνθο). Στην Αθήνα, είχαμε δει μια επιλογή από αυτά τα έργα σε έκθεση που φιλοξένησε προσφάτως η Εθνική Πινακοθήκη.