Πρόκειται για την πρώτη έκθεση φωτογραφίας που αναζητά με το βλέμμα προς το παρελθόν τις ενδιαφέρουσες εξελίξεις που έχουν συμβεί στο ευρωπαϊκό φωτογραφικό πορτρέτο από το 1989, μετά την πτώση του τείχους του Βερολίνου. Σηματοδοτεί μία τάση στο εν λόγω είδος, φέρνοντας στο προσκήνιο το άτομο – επώνυμο ή ανώνυμο – και την κοινωνική ή πολιτιστική του ταυτότητα. Αυτή η καλλιτεχνική εξέλιξη διαδραματίζεται έχοντας ως φόντο τις εξαιρετικά ταχείες αλλαγές που έγιναν στην Ευρώπη, λόγω της παγκοσμιοποίησης, της μετανάστευσης, της επικράτησης του ίντερνετ και της ευρωπαϊκής ενοποίησης: αλλαγές που έχουν επηρεάσει την έννοια της «ταυτότητας» από το 1990. Στόχος της έκθεσης είναι να εγείρει ερωτήματα σχετικά με τις παραπάνω θεματικές, καθώς και τη σχέση μεταξύ υποκειμένου, παρατηρητή και φωτογράφου.
Όπως λέει ο επικεφαλής επιμελητής της έκθεσης Frits Gierstberg, «Με τη φωτογραφία είμαστε εντελώς βέβαιοι πως αυτό που κοιτάμε είναι μια απεικόνιση, ένα επινόημα, μια κατασκευή και όχι ένα άτομο καθαυτό. Ωστόσο, το πορτρέτο μας επιτρέπει να βιώσουμε και μια σύγκρουση με το “άλλο άτομο”. Καθώς κοιτάμε ένα πορτρέτο, βλέπουμε πρώτα απ’ όλα το βλέμμα. Ερευνάμε αρχικά τα μάτια, σχεδόν ενστικτωδώς. Μέσα σε κλάσματα του δευτερολέπτου έχουμε εκτιμήσει το βλέμμα, την έκφραση του προσώπου και τη στάση. Η εικόνα τότε γίνεται το φευγαλέο αφηρημένο υποκατάστατο μιας πραγματικής συνάντησης. Αυτό δίνει στο πορτρέτο μια ιδιαίτερη αύρα, που δεν απαντά στα φωτογραφικά τοπία, στις νεκρές φύσεις και στις σκηνές δρόμου. Καθιστά το φωτογραφικό πορτρέτο ξεχωριστό είδος, ακόμα και εντός της ίδιας της φωτογραφικής τέχνης. Το πορτρέτο επιδρά στην ανθρώπινη εμπειρία μας. Κάνει έκκληση στο αίσθημα ανθρωπιάς μας. Διατυπώνει μια ταυτότητα για το άλλο άτομο ή εγείρει ερωτήματα, πράγμα που οδηγεί σε ένα βαθμό ενσυναίσθησης καθώς βάζουμε τον εαυτό μας, ορθολογικά ή συναισθηματικά, στη θέση του απεικονιζόμενου. Κατά δεύτερο λόγο, κάνοντάς μας να διερωτηθούμε για την ταυτότητά μας ως θεατών, το πορτρέτο λειτουργεί σαν καθρέφτης. Πρέπει να σχετιστούμε με το άλλο άτομο, και κάνοντας το, βλέπουμε τον εαυτό μας. Αυτό συμβαίνει μόνο αν η εικόνα του άλλου ατόμου είναι αξιόπιστη».
Οι φωτογράφοι και οι εικαστικοί καλλιτέχνες που επελέγησαν γι’ αυτήν την έκθεση έχουν εν γένει βαθύτατη επίγνωση της πλούσιας παράδοσης η οποία αναπτύχθηκε εδώ και αιώνες στην προσωπογραφία. Στο έργο τους, άλλοτε αναφέρονται σκόπιμα σε αυτήν και άλλοτε παίζουν με τις ιστορικές συμβάσεις. Ενώ τα ζωγραφικά πορτρέτα παραδοσιακά απεικονίζουν ανθρώπους από ανώτερη κοινωνική τάξη ή κατέχοντες σημαντικές θέσεις στην κοινωνία, οι σύγχρονοι πορτρετίστες συχνά επιλέγουν να αποτυπώσουν συνηθισμένους άνδρες και γυναίκες σε στιγμές της καθημερινής ζωής τους. Παρά τις διαφορές στη δουλειά αυτών των καλλιτεχνών, κοινό τους χαρακτηριστικό είναι η συμπονετική, ανθρωπιστική αντιμετώπιση των θεμάτων τους.
Οι τυπολογικές σειρές πορτρέτων που δημιούργησε ο εικαστικός καλλιτέχνης Thomas Ruff στα τέλη της δεκαετίας του ‘80 (μέρος των οποίων εκτίθεται εδώ), έπαιξαν καίριο ρόλο στην εξέλιξη της φωτογραφίας πορτρέτου. Ο Ruff απάλλαξε το πορτρέτο από κάθε εξωτερικότητα, μετατρέποντάς το σε καθαρή εικαστική εικόνα. Τα τελευταία είκοσι πέντε χρόνια, αρχίζοντας από αυτήν την tabula rasa, πολλοί ακόμη φωτογράφοι αναζήτησαν νέες μορφές και νέες προσεγγίσεις στο είδος. Τα επιλεγμένα έργα ακολουθούν μια μακρά Ευρωπαϊκή παράδοση αποτύπωσης ή απεικόνισης, ενός ατόμου ή μιας ομάδας ατόμων, θέτοντας ανοιχτά ερωτήματα για τον τρόπο συγκρότησης της ταυτότητας και των δημιουργικών πρακτικών μέσα από τις παρακάτω ενότητες: To πρόσωπο ως μάσκα, Tabula Rasa, Παράδοση και Καινοτομία, Η πόζα και η ανθρώπινη προοπτική, Κουλτούρα και Τόπος, Ταυτότητα εντός της ομάδας, Δημόσιο και Ιδιωτικό, Επίσημο και Ανεπίσημο. Επικεφαλής επιμελητής είναι ο Frits Gierstberg από το Nederlands Fotomuseum, σε συνεργασία με συμβουλευτική επιτροπή (Christophe De Jaeger, Gautier Platteau, Olga Sviblova, Aλεξάνδρα Αθανασιάδου, Βαγγέλης Ιωακειμίδης).
Την έκθεση συνοδεύει επίσης ομότιτλος κατάλογος (εκδ. Kannibaal Publishers, Bozar / ISBN: 978-3-7913-4927-5), που έχει εκδοθεί στα αγγλικά, τα γαλλικά και τα φλαμανδικά.
Διάρκεια: 11/09/15-28/02/16 / Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης & παράρτημα ΜΦΘ-κτίριο πρώην Αποθηκών Στρατού
Εγκαίνια: 03/10/15, 20.00
Χώροι:
1. Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης (Αποθήκη Α’, 1ος όροφος, Λιμάνι) & – ανοιχτά από 11/09/15
2. παράρτημα ΜΦΘ-κτίριο πρώην Αποθηκών Στρατού (Α’ Προβλήτα, Λιμάνι) – ανοιχτά από 26/09/15