Friday 13 June 2014

Νικηφόρος Λύτρας | Με σιωπηλούς μάρτυρες τα έργα


"Το φίλημα"

ΤΟ απόγευμα εκείνης της Δευτέρας του 1904, που εγκατέλειψε την μάχη για την ζωή ο οργανισμός του από την χρόνια δηλητηριάση της αρρώστιας των ζωγράφων της εποχής, ο Νικήφόρος Λύτρας είχε ήδη τύχει την αναγνώρισης που του άξιζε. Το ημερολόγιο έγραφε 13 Ιουνίου.Η μεγαλύτερη όμως δόξα για τον καλλιτέχνη είναι η υστεροφημία, και δυνατότητα τα έργα του να συγκινούν τον θεατή ακόμα και αιώνες μετά  το φυσικό του τέλος. Είναι μία προσδοκία που αρνούνται στον εαυτό τους οι καλλιτέχνες του εφήμερου.

"Πορτραίτο κυρίας",
που διαχειρίζεται ο Οίκος Δημοπρασιών
Myrό Antiques House.
Πληροφορίες ΕΔΩ.

Ο Νικηφόρος Λύτρας (Πύργος Τήνου 1832 – Αθήνα 13 Ιουνίου 1904) ήταν ένας από τους μεγαλύτερους Έλληνες ζωγράφους και δασκάλους της ζωγραφικής κατά τον 19ο αιώνα. Θεωρείται από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της Σχολής του Μονάχου και πρωτοπόρος στην διαμόρφωση της διδασκαλίας των Καλών Τεχνών στην Ελλάδα. Με τα έργα του, που προήγαγαν όσο λίγοι την ελληνική ζωγραφική, καλύπτει τα τρία τέταρτα του πρώτου αιώνα της ελληνικής παλινόρθωσης. Γιος ενός "ασπούδαχτου" -όπως θα τον αποκαλούσαν υποτιμητικά σήμερα θεωρητικοί και ιστορικοί της τένχης- μαρμαρογλύπτη, ο οποίος περιπλανήθηκε σ' όλες τις μεγάλες πόλεις των Βαλκανίων αναζητώντας την τύχη του και τελικά κατέληξε στην Τήνο. Ο πατέρας μετέδωσε στο γιο τη μεγάλη αγάπη του προς την Τέχνη, ο οποίος, από μικρή ηλικία, είχε εκδηλώσει το ταλέντο του. Το 1850, σε ηλικία δεκαοκτώ ετών, πήγε στην Αθήνα γράφτηκε στο Σχολείο των Τεχνών (η μετέπειτα Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών). Στο Σχολείο των Τεχνών, σπούδασε ζωγραφική με δασκάλους τον Γερμανό διευθυντή της Σχολής, Λουδοβίκο Θείρσιο (ελληνοποιημένο όνομα του φανατικού φιλέλληνα  Ludwig Thiersch), τους αδερφούς Μαργαρίτη και τον Ιταλό Raffaelo Ceccoli. Ο Θείρσιος τον πήρε υπό την προστασία του από τα πρώτα του βήματα, μέχρι την αποφοίτησή του, το 1856, οπότε ο ο Νικηφόρος Λύτρας ανέλαβε να διδάξει το μάθημα της Στοιχειώδους Γραφής στην ΑΣΚΤ. Το 1860, με υποτροφία του βασιλιά Όθωνα, πήγε στο Μόναχο για να σπουδάσει στη Βασιλική Ακαδημία των Καλών Τεχνών και έτσι βρέθηκε στην καρδιά της ευρωπαϊκής καλλιτεχνικής ζωής. Την εποχή εκείνη, στην πρωτεύουσα της Βαυαρίας ζωντάνευε ξανά ο αθηναϊκός 5ος αιώνας π.Χ.. Η τέχνη, που είχε πηγή τον αρχαίο κλασικισμό, βρισκόταν στην ακμή της. Μέσα σ' αυτή τη Σχολή και με δάσκαλό του τον Karl von Piloty, ο οποίος
ήταν βασικός εκπρόσωπος της ιστορικής ρεαλιστικής ζωγραφικής στη Γερμανία, ο Λύτρας -παρά κάποιες δυσκολίες  (το 1862, με την εκθρόνιση του Όθωνα, το ελληνικό κράτος διέκοψε την υποτροφία που του που αναπλήρωσε ο μεγάλος θαυμαστής του βαρώνος Σιμών Σίνας, πρέσβης της Ελλάδας στη Βιέννη). Το 1865, συνάντησε τον φίλο του Νικόλαο Γύζη, που μόλις είχε φθάσει στο Μόναχο για να σπουδάσει και αυτός κοντά στον Karl von Piloty. Μαζί με τον Γύζη επισκέφθηκαν εκθέσεις και μουσεία και πήγαν για λίγες ημέρες στις εξοχές του Μονάχου, σε γραφικά χωριά της Βαυαρίας. Με την επιστροφή του στην Αθήνα, ο Λύτρας διορίστηκε καθηγητής στο Σχολείο Καλών Τεχνών, στην έδρα της Ζωγραφικής, την οποία κατείχε για 38 ολόκληρα χρόνια διδάσκοντας με υποδειγματική ευσυνειδησία και ζήλο. Το 1873, μαζί με τον Γύζη αναζητούν την ιστορική συνέχεια του ελληνικοσμού και της ελληνικότητας στα πρποσωπα των κατοίκων της περοχής μας. Ο Γύζης αποκόμισε ακριβώς αυτό, την ζωντάνια των πρωταγωνιστών των πινακών του. Ο Λύτρας πήγε ένα βήμα παρακάτω προσέθεσε την επίδραση που είχε η Ανατολή πάνω στον κλασικισμό, ώστε να μπορέσει να μελετήσει το βυζαντινό ρυθμό που γεννήθηκε από την ένωση του κλασικισμού με την αραβική τέχνη. Τον επόμενο χρόνο (1874) πήγε πάλι στο Μόναχο και επέστρεψε στην Αθήνα τον Απρίλιο του 1875. Τον Σεπτέμβριο του 1876, μαζί με τον Γύζη, αναχώρησε και πάλι για το Μόναχο και το Παρίσι. Το 1879 επισκέφθηκε την Αίγυπτο και τον χειμώνα του ίδιου έτους παντρεύτηκε την Ειρήνη Κυριακίδη, κόρη εμπόρου από τη Σμύρνη. Τον επόμενο χρόνο γεννήθηκε το πρώτο από τα έξι παιδιά τους, ο Αντώνιος. Ακολουθούν τέσσερις ακόμα γιοι — ο Νικόλαος, ο Όθων, ο Περικλής και ο Λύσανδρος — και μία κόρη, η Χρυσαυγή. Ο γιος του Νίκος Λύτρας έγινε κι αυτός εξαιρετικός ζωγράφος.

Στον Νικηφόρο Λύτρα μαθήτευσαν ο Γεώργιος Ιακωβίδης (ο οποίος αργότερα ανέλαβε και την θέση του δασκάλου του στην ΑΣΚΤ όταν αυτός έφυγε από την ζωή), ο Πολυχρόνης Λεμπέσης, ο Περικλής Πανταζής, ο Γεώργιος Ροϊλός και ο Νικόλαος Βώκος.

"Τα κάλαντα", ανήκει σε ιδιωτική συλλογή



Το έργο του 
Το έργο του Νικηφόρου Λύτρα είναι ευρύ και σημαντικό σε αριθμό, με την επιφύλαξη της εποχής. Με σημείο εκκίνησης την "ιστορική ζωγραφική", με τη οποία ήταν παθιασμένος ο δάσκαλος του στο Μόναχο, και  με θέματα παρμένα από την ελληνική μυθολογία και την ελληνική ιστορία, ζωγραφίζει τον "απαγχονισμό του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄" και τους πίνακες "Η Πηνελόπη διαλύει τον ιστό της", "Η Αντιγόνη εμπρός στο νεκρό Πολυνείκη". Όταν επέστρεψε στην Ελλάδα επιδίδεται στις προσωπογραφίες με τις οποίες τιμάται σε πλειάδα εκθέσεων στην Ελλάδα κα το εξωτερικό (παγκόσμιες εκθέσεις του Παρισιού 1855, 1867, 1878, 1889 και 1900), την παγκόσμια έκθεση της Βιέννης (1873), και τις εκθέσεις που οργάνωνε τακτικά ο Καλλιτεχνικός Σύλλογος Παρνασσός, κ.α., ενώ σύντομα γίνεται ο πιο αγαπημένος πορτρετίστας της υψηλής κοινωνίας της Αθήνας φιλοτέχνησε ολόσωμα μνημειακά πορτρέτα μελών των οικογενειών Σερπιέρη, Καυτατζόγλου, διευθυντών της Εθνικής Τράπεζας και άλλων επιφανών Αθηναίων που συγκαταλέγονται στα πιο σημαντικά δείγματα της ελληνικής ζωγραφικής του 19ου αι. Σύντομα περνά στην πιο ενδιαφέρουσα περίοδο του, την ηθογραφική. Τα γραφικά έθιμα και τα στιγμιότυπα ενέπνευσαν μερικά από τα πλέον γνωστά ηθογραφικά έργα του: "Ψαριανό μοιρολόι", "Παιδί που στρίβει τσιγάρο", "Ο κακός έγγονος", "Η κλεμμένη", "Τα άνθη του επιταφίου", "Το φίλημα", "Το αυγό του Πάσχα", "Τα κάλαντα". Τα ταξίδια του στη Μικρά Ασία και την Αίγυπτο πλούτισαν τους πίνακές του χαρακτηρισστικές φυσιογνωμίες της μυστηριακής Ανατολής. Στα έργα των τελευταίων ετών αντικατοπτρίζεται το γήρας, αλλά και σποραδικές θρησκευτικές ανησυχίες. Όπως παρατηρεί ο συγγραφέας και  στο εξαιρετικό λήμμα της του πρώτου τόμου για την Ελληνικήγ ζωγραφικής της "Μέλισσας", "αν και προσκολλημένος πάντα στις αρχές του ακαδημαϊσμού της Σχολής του Μονάχου και ανεπηρέαστος από το ρεύμα των ιμπρεσιονιστών, εντούτοις προέτρεπε πάντα τους μαθητές του να είναι ανοιχτοί στις νέες τάσεις. Ως καλλιτέχνης και ως δάσκαλος, ο Λύτρας σημάδεψε την πορεία της νεοελληνικής ζωγραφικής. «Η αγάπη προς το ωραίον είναι η γέφυρα μεταξύ Θεού και ανθρώπου», έλεγε".

Αντί επιλόγου, σε επίπεδο προσωπικού σχολιασμού του γράφοντος, θα ήθελα να μεταφέρω την δυσάρεστη έκπληξη που περιμένει όποιον αναζητήσει ερευνητικού περιεχομένου βιβλίο σε σύγχρονη έκδοση, πέρα εργασιών που φαίνονται να σταματούν στην δεκαετία του '50. Με εξαίρεση το βιβλίο του ιστορικού και αθηναιογράφου Γιάννη Καιροφύλα (Νικηφόρος Λύτρας, ο Πατριάρχης της νεοελληνικής ζωγραφικής, Εκδόσεις Φιλιπότη, Αθήνα 1997), νεότερες έρευνες δεν έχουν δημοσιευτεί, και, ως εκ τούτου, δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε κατά πόσο υπάρχουν. Έντυπα άρθρα θα βρείτε πολλά, στο διαδίκτυο θα βρείτε μερικές χιλιάδες αναφορές, αλλά καμία ολοκληρωμένη έρευνα τα νεότερα χρόνια. Συζητώντας με έναν φίλο την αρνητική εντύπωση που μου προκάλεσε το γεγονός, έλαβα την απάντηση ότι ίσως δεν θεωρήθηκε ενδιαφέρον το θέμα για μεταπτυχιακό, πτυχιακή εργασία, ή περεταίρω έρευνα σήμερα. Δεν γνωρίζω αν πράγματι αυτός είναι ο λόγος. Είναι πολύ πιθανό να είναι έτσι. Ωστόσο, προσωπικά, θα ήθελα κάποιος να αναζητήσει και να εστιαστεί στην ιστορική συμβολή τόσο του Νικηφόρου Λύτρα, όσο και του Γύζη, όχι τόσο στην τέχνη -φορμαλιστικά, ή ως προς τα είδη της- αλλά στην ουσιαστική παλινόρθωση της ιδέας ότι οι έλληνες μπορούν να συνεχίσουν να παράγουν τέχνη, με ταυτότητα, εξελιξιμότητα και προοπτικές, μέσα από ένα μοναδικό ελληνικό πολιτιστικό περιεχόμενο που δια μέσω της Παιδείας (όσο και όπως αυτή διασώθηκε) έχει στο ενεργητικό της διεργασίες πολλών αιώνων, και εξαιρετικής ποιότητας πρώτη ύλη. Επρόκειτο για μια γενοά δημιουργών που έστρεψαν και πάλι τη προσοχή της Ευρώπης στην Ελλάδα, όχι για το παρελθόν, αλλά για το δημιουργικό παρόν. Είναι η ιστορική συμβολή αυτών των ανθρώπων που καθιστά το έργο τους σημαντικό, περισσότερο και απότην καλλιτεχνική του αξία. 


Ενδεικτική Βιβλιογραφία 
(να διαβάσετε οπωσδήποτε)
- Οι Έλληνες Ζωγράφοι,
Εκδόσεις Μέλισσα, τόμ. Α΄ (Αθήνα, 1974)

- Κώστας Μπίρης, Ο Νικηφόρος Λύτρας στο Πολυτεχνείο
(Αυτοέκδοση, Αθήνα 1954, ίσως το βρείτε σε βιβλιοθήκες,
είναι μάλλον απίθανο ότι θαμπορέσετε να
αγοράσετε το βιβλίο, και το θέμα του,
είναι μάλλον εξειδικευμένο και όχι
"γενικού εδναιφέροντος")

- Γιάννης Καιροφύλας,
"Νικηφόρος Λύτρας, ο Πατριάρχης της νεοελληνικής ζωγραφικής",
Εκδόσεις Φιλιπότη, Αθήνα 1997)

- Αφιέρωμα στον Νικηφ.Λύτρα στην ιστοσελίδα
της νήσου Τήνου ΕΔΩ.

Browse by keyword / Βρείτε αυτό που ψάχνετε

Activism Amfissa An Athenian Outsider Andros Animation & Comics Antiparos Art Fairs Art Therapy ArtMarket Athens Auctions Audio/Video Australia Awards Books&Manuscripts Call for entries & Competitions Ciné qua non Cinema Collage Collectives Columnists: www treasures Commentary & Documentation Conferences CulturalContent/Tourism Cyprus DESIGN Digital Art DJs Documentary EDITO ElefsisCultureCapital ENGLISH Fashion Festivals & Biennales Florina Fundraising Gastronomy Halkida Iconography Ioannina Jewllery Lesvos LGBTQI+ Lifestyle London Calling Loutraki Multimedia & Installations Art Museums Myconos Naxos News Opera Party Performance Printmaking Projects Restoration/Συντήρηση Rethymnon Retrospective Sculpture & Ceramics Shqipëri Sikinos StreetArt Symposiums Syros Tattoo Teri Paschos textileArt Thessaloniki US Venue Virtual Watercolor whoISwho Workshops & Masterclasses Αγρίνιο Αίγινα Αίγιο Αλεξανδρούπολη ΑΝΑΦΗ ΑνδριανήΤζίμα Άνδρος ΑΝΤΙΚΑ Αντίπαρος Απόψεις ΑΠΟΨΗ Άργος Αρχαιολογία Αρχιτεκτονική Βέροια Βόλος Γειτονιές Δελφοί ΔΗΜΗΤΡΙΑ Δημοπρασίες Διαλέξεις/ΔημόσιεςΣυζητήσεις Δίον-Λιτόχωρο Δράμα Έβρος Εγκαίνια Έδεσσα Ειδικά Θέματα ΕικαστικέςΔράσεις Εκδηλώσεις Εκθέσεις Εκπαίδευση ΕΛΕΥΣΙΝΑ Επίδαυρος Έρευνα Ζάκυνθος Ζωγραφική Ηράκλειο Θέατρο Θρησκεία Ιδρύματα Ιεράπετρα Ιστορία Ιστορίες για γάτες ΙΩΑΝΝΙΝΑ Καβάλα Καλαμαριά Καλαμάτα Καλλιγραφία Καστελλόριζο Καστοριά Κέρκυρα ΚΕΦΑΛΟΝΙΑ Κίμωλος Κοζάνη ΚΟΡΟΝΟΪΟΣ Κρήτη Κως Λάρισα Λέσβος Λευκάδα Λήμνος Λόγος Λύκειον Ελληνίδων Μεσολόγγι Μουσική Ναύπακτος Ναύπλιο Νεκρολογία ΞΑΝΘΗ Ξεναγήσεις Ολυμπία Ορεστειάδα Παιδαγωγικά Παιδιά Πάρος Παρουσιάσεις Πάτμος Πάτρα ΠεριΟινουΣκιας Πόρος Πρόσωπα Προσωπικότητες Ρόδος Σάμος Σαντορίνη Σκηνογραφία Σκιάθος Σπέτσες Στήλη Άλατος Στυλ & Εποχές Συλλογές Συναυλίες Συνέντευξη ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ Τέχνες Τέχνη Τεχνολογία Τζια ΤΗΝΟΣ Τρίκαλα Τρίπολη ΥΔΡΑ Υποτροφίες Φλώρινα ΦΟΛΕΓΑΝΔΡΟΣ Φωτογραφία Χαλκίδα Χανιά Χειροτεχνίες Χίος Χορηγίες Χορός Ψηφιδωτό Ψυχολογία Ψυχολογία στην καθημερινότητα