Βιβλίο | Η Υπέρβαση της Οδύνης μέσα από την Τέχνη

ΑΓΝΩΣΤΟΣ έως σήμερα στην Ελλάδα (πέρα από στενούς κύκλους), ο Βασίλι Γκρόσσμαν (1905-1964), συγγραφέας του μνημειώδους μυθιστορήματος Ζωή και Πεπρωμένο, γνωρίζει βαθιά την οδύνη, αλλά και την άρση της, την μεταρσίωσή της μέσα από την Τέχνη, γνωρίζει βαθύτατα κάθε τι ανθρώπινο. Στον μικρό κομψό τόμο Μαντόνα Σιξτίνα και Η Αιώνια Ανάπαυση (μτφρ. Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, εκδ. Άγρα) στεγάζονται δύο δυναμικά δοκίμια που καταπιάνονται ακριβώς με τον πόνο και την υπέρβασή του.
 

Το δεύτερο δοκίμιο, μια περιδιάβαση στη χώρα των τάφων, στων νεκρών την επικράτεια, στο κοιμητήρι, επιτρέπει τον Γκρόσσμαν να ξεδιπλώσει σκέψεις για τον θάνατο και τον τόπο της αιώνιας ανάπαυσης, να διαπιστώσει ότι ακόμα και εκεί δεσπόζουν ιεραρχίες και αξιώματα, διακρίσεις και εξουσίες. Κι ακόμα, να ασκήσει κριτική στην αγκύλωση της ιδεολογίας, στην σκλήρυνσή της σε αυταρχισμό. «Φαίνεται ότι εδώ, σ’ αυτό το νεκροταφείο που το περιβάλλει ένας κόκκινος τοίχος, καίει η φλόγα του νεαρού μπολσεβικισμού, πριν ακόμη γίνει κυβέρνηση, όταν έφερε μέσα του το πάθος της νιότης, το πνεύμα της Διεθνούς, το γλυκό παραλήρημα της Κομμούνας, τα μεθυστικά τραγούδια της επανάστασης» (σ. 75).

Το πρώτο δοκίμιο είναι, κατ’ εμέ, υποδειγματική πραγμάτευση ενός συγκλονιστικού έργου τέχνης. Η σπαρασσόμενη γραφή του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, ενός γιγάντιου μάρτυρα που είδε τα πάντα και μόχθησε να τα εκφράσει, συνδυαζόμενη με μια πελώρια ευρυμάθεια, και την συνακόλουθη ψύχραιμη ματιά ενός Μπόρχες, καθιστούν το κείμενο του Γκρόσσμαν πολύτιμο ανάγνωσμα. Μια Μαντόνα του Ραφαήλ, έργο απαράμιλλης ομορφιάς, εμπνέει σκέψεις πολύπτυχες στον Γκρόσσμαν, ουσιαστικά κρυστάλλους γνώσης και κάλλους, φιλοσοφικής καταβύθισης και ανάτασης, που ανήκουν σε έναν ποιητή. Φράσεις πυρηνικές που εκρήγνυνται στο μυαλό του αναγνώστη, που απλώνουν ολόγυρα ακτίνες γνώσης και σοφίας, αναπάντεχες περιδινήσεις στην ιστορία και του πλούτο της Τέχνης, τηλεγραφικά αλλά μεγίστης σημαντικότητας αποφθέγματα για το δώρο, το αιώνιο και ανεκτίμητο, που μας προσέφεραν ο Ρέμπραντ, ο Γκαίτε, ο Μπετόβεν, ο Τολστόι.

Ο Γκρόσσμαν διατείνεται, κυριευμένος από τον θαυμασμό για το μεγαλείο της Μαντόνας, ότι, όχι, δεν γίνεται για πάντα να επικρατεί η επιβεβλημένη από σιδερόφρακτες ορδές σιωπή, όχι, δεν γίνεται ο χαμερπής θάνατος και η θανάσιμη χαμέρπεια παντοτινά να κατισχύουν, όχι, δεν γίνεται όσο υπάρχουν, όσο δημιουργούνται αθάνατα (κυριολεκτικώς) αριστουργήματα.

Η Μαντόνα, μας λέγει ο Γκρόσσμαν, περιπλανιέται στους δρόμους των χαλεπών καιρών, εξορίζεται στη Σιβηρία, την βλέπουν, όσοι ξέρουν και γνοιάζονται, σε φυλακές, σε κολαστήρια, σε τρένα μεταφοράς αιχμαλώτων, στον εκάστοτε Γολγοθά. «Η Καπέλα Σιξτίνα… Αεροθάλαμος στην Τρεμπλίνκα…». Είναι, η Μαντόνα, ο θρίαμβος της ζωής, είναι η ψυχή και ο καθρέφτης του ανθρώπινου στοιχείου, επιμένει ο Γκρόσσμαν. Ακούστε τον βαθύ, σοφό, φορτωμένο γνώσεις και εμπειρίες, λόγο του: «Η ομορφιά της Μαντόνας είναι στενά δεμένη με τη ζωή σ’ αυτή τη γη. Είναι δημοκρατική, ανθρώπινη, αγκαλιάζει, πλήθος ανθρώπων: αυτούς που είναι κίτρινοι, που είναι αλλήθωροι, καμπούρηδες με μακριές χλομές μύτες, μαύροι με κατσαρά μαλλιά και χείλια χοντρά, είναι πανανθρώπινη». Και: «Είναι η εικόνα της μητρικής ψυχής και γι’ αυτό η ομορφιά της είναι ένα μ’ εκείνη που κρύβεται αδιάφθορη στα βάθη, παντού όπου γεννιέται και υπάρχει ζωή~ στις σπηλιές, στις σοφίτες, στα παλάτια, στους λάκκους».

*Info: 

Ο Γιώργος - Ίκαρος Μπαμπασάκης 

είναι συγγραφέας, ποιητής, μεταφραστής. 

Ανάμεσα στις πολλές δραστηριότητές του, 

και η ενασχόλησή του 

με την εικαστική δημιουργία. 

Διδάσκει άλλωστε στο Μεταπτυχιακό της ΑΣΚΤ, 

και συνεργάζεται με το δυναμικό ηλεκτρονικό περιοδικό kaput, 

ενώ, με έργα του, 

 έχει λάβει μέρος σε δύο ομαδικές εκθέσεις. 

Διατηρεί την εκπομπή 

Bookspotting / Η Απόλυτη Εκπομπή για το Βιβλίο 

στο www.beton7artradio.gr. 

Ειδικός συνεργάτης του Antiques House, 

στο Arts & Antiques παρουσιάζει βιβλία 

περί τα εικαστικά.