ΤΟ Antiques House για την δημοπρασία της 5ης Δεκεμβρίου 2012 φιλοξενεί μία ολοκληρωμένη συλλογή βρετανικών επιδαπέδιων “Grandfather’s clocks” του 18ου αιώνα, από επώνυμους κατασκευαστές της εποχής, την μοναδική στην Ελλάδα! Επιπλέον, διαθέτουμε και μια συλλογή με American Empire ρολόγια, εποχής 1830, οπότε σκεφτήκαμε να γράψουμε δυό λόγια για μια πτυχή της ιστορίας της περιόδου εν πολλοίς άγνωστη στην Ελλάδα...
του Πάρη Καπράλου
Tα πρώτα μηχανικά ρολόγια δαπέδου στην Ευρώπη κατασκευάστηκαν τον 13ο αιώνα, αλλά η ακρίβεια τους ήταν περιορισμένη. Τον 16ο αιώνα, ανακαλύφθηκαν τα ρολόγια τσέπης, αλλά ήταν πολύ μεγάλα και φοριόνταν με αλυσίδα στο λαιμό, και, βεβαίως, τα πρώτα “επιτραπέζια” -τα οποία στην πραγματικότητα έμπαιναν σε ειδικά ράφια (shelf clocks) ή ως ένθετα σε ειδικά έπιπλα, τα οποία φιλοξενούσαν τον πολύτιμο μηχανισμό της νέας εφεύρεσης (steeple clocks). Κάποια εδράζονταν σε παράπετα τζακιών και άλλες θέσεις, όταν δεν ήταν “έπιπλα” από μόνα τους, όπως τα λεγόμενα “Longcase clocks”, που -εξαιτίας του σχήματος τους- πήραν συχνά και το όνομα “ρολόι φέρετρο”. Στην σημερινή εποχή τα ρολόγια αυτά ονομάζονται στον χώρο της αντίκας διεθνώς “grandfather’s clocks” (τα ρολόγια του παππού) χωρίς να υποννοούν απαραίτητα έναν συγκεκριμένο παππού, αλλά υποδεικνύοντας το γεγονός ότι ανήκουν σε μια ξεχωριστή και λίγο απόμακρη γενιά. Παρά την πτωχή από βιβλιογραφία ή αρθρογραφία ελληνική αγορά, τα ρολόγια αυτά έχουν αποτελέσει αντικείμενο συλλεκτικού ζήλου διεθνώς, κύρους για τους κατόχους τους και μελέτης για τους ενδιαφερόμενους για την εποχή που εκτείνεται από τον 16ο αιώνα μέχρι και τον 19ο, καθώς σηματοδοτούν την διάδοση της μηχανικής και την έννοια της διευκόλυνσης με βάση το design ως καθημερινή εμπειρία, αφού οι εφευρέσεις της μπαίνουν πλέον στο σπίτι.
Ένας ενδιαφέρων και πρωτότυπος ανταγωνισμός ξεκίνησε στην Μ. Βρετανία από το 1690 περίπου μέχρι και τα τέλη του επόμενου αιώνα. Αρχικά δύο χώρες διαγκωνίζονταν για την αρτιότερη κατασκευή, τους ακριβέστερους μηχανισμούς και το καλύτερο σχέδια των ρολογιών: οι πραιώνιοι αντίπαλη του “εκατονταετούς” πολέμου, η Αγγλία και η Γαλλία. Σύντομα προστέθηκαν η Δανία και διάφορες γερμανικές χώρες και βασίλεια. Δεδομένης της δυσκολίας των μετακινήσεων της εποχής, του κόστους κατασκευής ενός τέτοιου ρολογιού, αλλά και της ευπάθειας των μηχανισμών του, η εξ αποστάσεως κατασκευή και μεταφορά προκρινόταν σε ελάχιστες περιπτώσεις, γεγονός που προκάλεσε την δημιουργία πολλών μικρών εξαιρετικά εξειδικευμένων οίκων, με τοπικό χαρακτήρα. Η τεχνογνωσία εκείνη την εποχή σαφέστατα δεν διαδιδόταν εύκολα και τα “μυστικά” της τέχνης (ουσιαστικά μικρές εφευρέσεις και τεχνικές βελτιώσεις) χαρακτήριζαν τον κάθε κατασκευαστή. Στην Αγγλία υπήρχαν πάνω από 100 τέτοιοι τοπικοί κατασκευαστές και ο κάθε οίκος έχει αποδώσει δεκάδες κομμάτια σπάνια ή και μοναδικά, που αποτελούν πρώτης τάξεως συλλεκτικά αντικείμενα σήμερα.
Σε αυτό το πλαίσιο, οι ονομασίες “longcase clock”, “tall-case clock”, “grandfather clock” που χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν τα γνωστά επιδαπέδια ξύλινα ρολόγια – έπιπλα που συνήθως κινούνται από 1.80 μέχρι 2.50 μέτρα, είναι εκφράσεις που κατά καιρούς χρησιμοποιήθηκαν και δεν σημαίνουν κάτι διαφορετικό. Η εφεύρεση αυτού του είδους ρολογιού αποδίδεται στον άγγλο κατασκευαστή William Clement γύρω στο 1670.
Αν τα ψηλά επιδαπέδια ρολόγια έχουν μία ιστορία ανταγωνισμού στην τεχνική και μηχανική αρτιότητα να πουν, κάποια άλλα ρολόγια τα shelf / steeple clocks έχουν μια ακόμα πιο περιπετειώδη πορεία. Αυτό το είδος ρολογιού που διαθέτει το Antiques House στην προαναφερθείσα δημοπρασία χαρακτηρίζεται συχνά και “Early American Clocks”. Μικρότερα σε μέγεθος αλλά όχι λιγότερο πολύπλοκα σε μηχανισμό, οι κατασκευαστές τους σκόπευαν γι’ αυτά τα ρολόγια να είναι σε θέση να μεταφερθούν και να έχουν ελπίδες να φθάσουν ακέραια στον προορισμό τους. Τα ρολόγια αυτά είναι φτιαγμένα ώστε να προσαρμόζονται σε κάποιο πλαίσιο, σε ένα άλλο έπιπλο, και πολλά από αυτά δεν είναι διακοσμημένα στις πλαϊνές ή τις οπίσθιες όψεις. Αντίθετα συχνά επιζωγραφίζονταν, ή ήταν στολισμένα με βιτρώ στην εμπρόσθια όψη. Τα παλαιότερα από τα ρολόγια αυτά ανάγονται στην περίοδο 1700 – 1800 και πολλές “καλές” οικογένειες έπαιρναν μαζί τους ένα τέτοιο ρολόι από την Ευρώπη όταν περνούσαν τον ωκεανό. Σύντομα αναπτύχθηκαν πολλοί οίκοι στην Αμερική που κατασκεύαζαν οι ίδιοι. Μετά το 1750 εμφανίζονται πολλά επιτραπέζια ρολόγια με πλήρες design, από όλες τις πλευρές, ορισμένα από τα οποία παραμένουν ακόμα και σήμερα αντικείμενα εξαιρετικής αισθητικής και κατασκευής.
Σημειώνεται ότι όλα τα εικονιζόμενα ρολόγια -όλα τους εξαιρετικά σπάνια- θα διατεθούν στην προσεχή δημοπρασία του Antiques House στην Σουρωτή Θεσσαλονίκης της 5ης Δεκεμβρίου 2012. Δείτε περισσότερα: www.antiqueshouse.gr
