ΜΕ καλλιτεχνική πατρίδα της την Νέα Υόρκη, αλλά με έντονο προσωπικό ύφος και αυτοαναφορικό περιεχόμενο η τέχνη της ζωγράφου Φωτεινή Χαμιδιελή έχει το ιδιαίτερο χάρισμα των γνήσια μεγάλων ζωγράφων: αν δεις μερικά έργα της, ακόμη κι από μία περίοδο της, αναγνωρίζεις παντού την γραφή της στο εξής. Αναλυτικό βιογραφικό της ζωγράφου μπορείτε να βρείτε στο site της Myrό Gallery (www.myro.gr).
- Πως ξεκίνησε η πορεία σας στην Τέχνη;
Η παραμονή μου στην Νέα Υόρκη τα εφηβικά μου χρόνια στάθηκε καθοριστικός παράγοντας για την επιλογή μου τόσο να ασχοληθώ με την τέχνη όσο και για να αναζητήσω την θέση μου σ’ αυτή. Είχα την τύχη να δω μεγάλες εκθέσεις σημαντικών ζωγράφων, χαρακτηριστικά μπορώ να αναφέρω την έκθεση του Σεζάν που είχε οργανώσει το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης, όταν ήμουν 16 χρονών, λίγο αργότερα μια αναδρομική έκθεση χαρακτικών του Γκόγια, μια άλλη με σχέδια και γλυπτά του Τζιακομέττι. Όλες αυτές οι παραστάσεις αποτέλεσαν το κίνητρο της αναζήτησης της θέσης μου, για πολλά χρόνια έψαξα να βρω που ανήκω, διαδικασία στην οποία βοήθησε η προσπάθεια μου αρχικά να αφομοιωθώ στο ξένο περιβάλλον, να νιώσω ότι “ανήκω”. Βρέθηκα στα 12 – 13 στην Αμερική και αυτό είναι κάτι που σε σημαδεύει σε εκείνη την ηλικία.
Η παραμονή μου στην Νέα Υόρκη τα εφηβικά μου χρόνια στάθηκε καθοριστικός παράγοντας για την επιλογή μου τόσο να ασχοληθώ με την τέχνη όσο και για να αναζητήσω την θέση μου σ’ αυτή. Είχα την τύχη να δω μεγάλες εκθέσεις σημαντικών ζωγράφων, χαρακτηριστικά μπορώ να αναφέρω την έκθεση του Σεζάν που είχε οργανώσει το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης, όταν ήμουν 16 χρονών, λίγο αργότερα μια αναδρομική έκθεση χαρακτικών του Γκόγια, μια άλλη με σχέδια και γλυπτά του Τζιακομέττι. Όλες αυτές οι παραστάσεις αποτέλεσαν το κίνητρο της αναζήτησης της θέσης μου, για πολλά χρόνια έψαξα να βρω που ανήκω, διαδικασία στην οποία βοήθησε η προσπάθεια μου αρχικά να αφομοιωθώ στο ξένο περιβάλλον, να νιώσω ότι “ανήκω”. Βρέθηκα στα 12 – 13 στην Αμερική και αυτό είναι κάτι που σε σημαδεύει σε εκείνη την ηλικία.
- Ποια είναι τα θέματα που σας απασχολούν περισσότερο στην τέχνη σας και πως έχουν αλλάξει / διαφοροποιηθεί μέσα στα χρόνια της πορείας σας;
Σε όλο το έργο μου με απασχολεί η ανθρώπινη φιγούρα. Έχω δουλέψει και τοπίο, καθώς είχα την απαίτηση στα νεανικά μου χρόνια να δουλεύω με μοντέλο, κάτι που δεν ήταν πάντοτε εφικτό. Πέρασε μια περίοδο που ασχολήθηκα έντονα με το πορτραίτο, όπως και με την αφαίρεση. Ωστόσο, όταν κανείς είναι πολύ νέος δύσκολα μπορεί να κάνει αφαίρεση. Το είδος είναι εξαιρετικά απαιτητικό προϋποθέτει εμπειρίες και απαιτεί μιαν ωριμότητα που δεν μπορεί να βρεθεί στη νεαρή ηλικία. Η αλήθεια είναι ότι δεν επιθυμώ να έχω έναν συγκεκριμένο στόχο όταν ζωγραφίζω. Θέλω ο ζωγραφικός “λόγος” μου να ρέει, την κατεύθυνση να την δίνει η ίδια η δουλειά μου, και δεν προτιμώ να εκλογικεύω.
Σε όλο το έργο μου με απασχολεί η ανθρώπινη φιγούρα. Έχω δουλέψει και τοπίο, καθώς είχα την απαίτηση στα νεανικά μου χρόνια να δουλεύω με μοντέλο, κάτι που δεν ήταν πάντοτε εφικτό. Πέρασε μια περίοδο που ασχολήθηκα έντονα με το πορτραίτο, όπως και με την αφαίρεση. Ωστόσο, όταν κανείς είναι πολύ νέος δύσκολα μπορεί να κάνει αφαίρεση. Το είδος είναι εξαιρετικά απαιτητικό προϋποθέτει εμπειρίες και απαιτεί μιαν ωριμότητα που δεν μπορεί να βρεθεί στη νεαρή ηλικία. Η αλήθεια είναι ότι δεν επιθυμώ να έχω έναν συγκεκριμένο στόχο όταν ζωγραφίζω. Θέλω ο ζωγραφικός “λόγος” μου να ρέει, την κατεύθυνση να την δίνει η ίδια η δουλειά μου, και δεν προτιμώ να εκλογικεύω.
- Στα έργα σας παρατηρεί κανείς ότι είναι έντονο το σχέδιο, ακόμη κι όταν αυτά είναι καθαρά ζωγραφικά...
Ναι, αν και για μεγάλο διάστημα το σχέδιο υπήρχε μονάχα σαν υπόστρωμα στα έργα μου, το είχα ουσιαστικά εγκαταλείψει. Στην πορεία ξανα-ανακάλυψα τον μολυβοκάρβουνο και την δύναμη που κρύβει η απλή γραμμή, άρχισα να το ξαναχρησιμοποιώ στο σχέδιο και άρχισαν να γίνονται πράγματα με αυτό. Αναρωτήθηκα, “πόσο μπορεί να εξελιχτεί το σχέδιο;”, “πόσα μπορώ να κάνω με αυτό;” Ανακαλύπτεις μέσα από την διαδικασία καινούργια πράγματα.
Ναι, αν και για μεγάλο διάστημα το σχέδιο υπήρχε μονάχα σαν υπόστρωμα στα έργα μου, το είχα ουσιαστικά εγκαταλείψει. Στην πορεία ξανα-ανακάλυψα τον μολυβοκάρβουνο και την δύναμη που κρύβει η απλή γραμμή, άρχισα να το ξαναχρησιμοποιώ στο σχέδιο και άρχισαν να γίνονται πράγματα με αυτό. Αναρωτήθηκα, “πόσο μπορεί να εξελιχτεί το σχέδιο;”, “πόσα μπορώ να κάνω με αυτό;” Ανακαλύπτεις μέσα από την διαδικασία καινούργια πράγματα.
- Άρα καθοριστικός παράγοντας στη νέα σειρά έργων σας δεν είναι ο τρόπος, δηλαδή το γεγονός ότι το σχέδιο είναι πιο έντονο και “σκληρό”....
Μπορεί τα σχέδια μου να έχουν συγκεκριμένη εικόνα και φιγούρα, αλλά συχνά όταν δημιουργούσα τα έργα μου σκεφτόμουν για μάζες, συμπυκνωμένα σχήματα και ύπαρξη αντιθέσεων: η μάζα με λευκό χαρτί και μέσα από την μάζα να προκύπτουν ή να αναδύονται οι φιγούρες. Μπορείτε να δείτε για παράδειγμα τα “μαύρα” από τα νέα έργα μου που συμπεριλήφθηκαν στην τελευταία έκθεση μου στην γκαλερί Myrό, όπου απεικονίζεται μια μάζα από γραμμές μέσα από την οποία εκβάλουν πρόσωπα και μορφές. Σε αυτά τα έργα είναι πιο σαφές αυτό το συναίσθημα, απεικονίζεται. Όταν το ζωγράφιζα δεν είχα μια καθορισμένη εικόνα στο μυαλό μου. Ξεκίνησα να ζωγραφίζω μια μουτζούρα, κάπως αναγκαστικά, αυτόματα κι αυθόρμητα. Έβλεπα την μουτζούρα σαν μια έκρηξη που ανέβαινε, εκτεινόταν. Η ύπαρξη της κεφαλής στην κορυφή αυτής της μάζας, αποκομμένη από μια ολοκληρωμένη φιγούρα ήταν ένα συγκλονιστικό επεισόδιο για μένα.
Μπορεί τα σχέδια μου να έχουν συγκεκριμένη εικόνα και φιγούρα, αλλά συχνά όταν δημιουργούσα τα έργα μου σκεφτόμουν για μάζες, συμπυκνωμένα σχήματα και ύπαρξη αντιθέσεων: η μάζα με λευκό χαρτί και μέσα από την μάζα να προκύπτουν ή να αναδύονται οι φιγούρες. Μπορείτε να δείτε για παράδειγμα τα “μαύρα” από τα νέα έργα μου που συμπεριλήφθηκαν στην τελευταία έκθεση μου στην γκαλερί Myrό, όπου απεικονίζεται μια μάζα από γραμμές μέσα από την οποία εκβάλουν πρόσωπα και μορφές. Σε αυτά τα έργα είναι πιο σαφές αυτό το συναίσθημα, απεικονίζεται. Όταν το ζωγράφιζα δεν είχα μια καθορισμένη εικόνα στο μυαλό μου. Ξεκίνησα να ζωγραφίζω μια μουτζούρα, κάπως αναγκαστικά, αυτόματα κι αυθόρμητα. Έβλεπα την μουτζούρα σαν μια έκρηξη που ανέβαινε, εκτεινόταν. Η ύπαρξη της κεφαλής στην κορυφή αυτής της μάζας, αποκομμένη από μια ολοκληρωμένη φιγούρα ήταν ένα συγκλονιστικό επεισόδιο για μένα.
- Η αλήθεια είναι ότι, αν μιλήσω από την πλευρά του θεατή, η τέχνη σου μέχρι σήμερα υπήρξε καθαρά παραστατική. Εντούτοις, στην σειρά που εκτίθεται στην Myrό παρατηρούμε έργα με αφαιρετικά ακόμα και ανεικονικά στοιχεία...
Η αλήθεια είναι ότι φοβάμαι την αφαίρεση. Όταν ήμουν μικρή έκανα για μια περίοδο σχεδόν μόνο αφαιρετικά έργα. Αν και είχα ξεκινήσει πολύ καλά, η κατάληξη δεν ήταν καλή. Πολύ σύντομα στέρεψα, γιατί όταν είσαι μικρός δεν έχεις πολλά να πεις κατ’ αυτόν τον τρόπο. Νομίζω ότι πρέπει να έχεις πολύ καλές υποδομές στέρεα μέσα σου για να κάνεις αφαίρεση. Αυτό συνέβη όταν ήμουν 22 χρονών. Από εκείνη την εποχή, προσπαθώ να ξαναγυρίσω σε εκείνο το κομμάτι, με διάφορους τρόπους, αλλά πάρα πολύ προσεκτικά, θα πρέπει να είμαι πολύ σίγουρη για να κάνω αφαίρεση πλέον. Η αφαίρεση δεν είναι γραμμές, εντυπωσιακά χρώματα και σχήματα: για να είναι περιεκτική απαιτεί πολύ μεγάλη δόμηση και ωριμότητα. Διαφορετικά είναι “γράμμα κενό”, δεν σε κρατάει.
Η αλήθεια είναι ότι φοβάμαι την αφαίρεση. Όταν ήμουν μικρή έκανα για μια περίοδο σχεδόν μόνο αφαιρετικά έργα. Αν και είχα ξεκινήσει πολύ καλά, η κατάληξη δεν ήταν καλή. Πολύ σύντομα στέρεψα, γιατί όταν είσαι μικρός δεν έχεις πολλά να πεις κατ’ αυτόν τον τρόπο. Νομίζω ότι πρέπει να έχεις πολύ καλές υποδομές στέρεα μέσα σου για να κάνεις αφαίρεση. Αυτό συνέβη όταν ήμουν 22 χρονών. Από εκείνη την εποχή, προσπαθώ να ξαναγυρίσω σε εκείνο το κομμάτι, με διάφορους τρόπους, αλλά πάρα πολύ προσεκτικά, θα πρέπει να είμαι πολύ σίγουρη για να κάνω αφαίρεση πλέον. Η αφαίρεση δεν είναι γραμμές, εντυπωσιακά χρώματα και σχήματα: για να είναι περιεκτική απαιτεί πολύ μεγάλη δόμηση και ωριμότητα. Διαφορετικά είναι “γράμμα κενό”, δεν σε κρατάει.
- Ποιοι άνθρωποι ή/και ποια γεγονότα έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην πορεία σας;
Αυτό που με σημάδεψε ήταν ο χαμός της αδελφής μου. Έκτοτε, η ζωγραφική αποτέλεσε ένα μέσο επικοινωνίας και συνέχισης της σχέσης με την αδελφή μου, όπως, κατά κάποιο τρόπο ήδη αποτελεί και έναν εναλλακτικό τρόπο επικοινωνίας με την μητέρα μου η οποία αυτό τον καιρό δεν είναι σε καλή κατάσταση. Νομίζω ότι σε έναν μεγάλο βαθμό στράφηκα στη ζωγραφική γι’ αυτό τον λόγο, στην προσπάθεια μου να επικοινωνήσω.
Αυτό που με σημάδεψε ήταν ο χαμός της αδελφής μου. Έκτοτε, η ζωγραφική αποτέλεσε ένα μέσο επικοινωνίας και συνέχισης της σχέσης με την αδελφή μου, όπως, κατά κάποιο τρόπο ήδη αποτελεί και έναν εναλλακτικό τρόπο επικοινωνίας με την μητέρα μου η οποία αυτό τον καιρό δεν είναι σε καλή κατάσταση. Νομίζω ότι σε έναν μεγάλο βαθμό στράφηκα στη ζωγραφική γι’ αυτό τον λόγο, στην προσπάθεια μου να επικοινωνήσω.
- Τι ρόλο έπαιξε για σας η Αμερική συνολικά; Πως σας διαφοροποίησε;
Ολοκλήρωσα στις σπουδές μου σε μια εξαιρετικά πρωτοποριακή σχολή. Η εκπαίδευση μας δεν εδραζόταν στην απόκτηση γνώσης, αλλά εμπειρίας, δεν έδινε έμφαση στην τελειοποίηση ενός καθορισμένου τρόπου και πορείας μάθησης. Παρόλα αυτά ο τρόπος που μας δίδασκαν, που ήταν εξαιρετικά ελεύθερος ως προς τις επιλογές ήταν αποτελεσματικός. Κάναμε τόσο “μοντέλο” στο σχέδιο όσο λίγες σχολές παγκοσμίως. Είχαμε τόσες δυνατότητες, που βοηθούμασταν να επιλέξουμε τον δρόμο που πραγματικά μας ταίριαζε στο τέλος, αφού μπορούσαμε να μετέλθουμε κάθε πράγμα και να πειραματιστούμε με πολλά, χωρίς κανείς να μας λέει ότι κάτι είναι σωστό, ενώ κάτι άλλο λιγότερο. Πρέπει ένας καλλιτέχνης να έχει γερές βάσεις αλλά ο τρόπος απόκτησης τους δεν μπορεί να είναι απόλυτα και σαφώς καθορισμένος, και ένας, για όλους τους ανθρώπους!
Ολοκλήρωσα στις σπουδές μου σε μια εξαιρετικά πρωτοποριακή σχολή. Η εκπαίδευση μας δεν εδραζόταν στην απόκτηση γνώσης, αλλά εμπειρίας, δεν έδινε έμφαση στην τελειοποίηση ενός καθορισμένου τρόπου και πορείας μάθησης. Παρόλα αυτά ο τρόπος που μας δίδασκαν, που ήταν εξαιρετικά ελεύθερος ως προς τις επιλογές ήταν αποτελεσματικός. Κάναμε τόσο “μοντέλο” στο σχέδιο όσο λίγες σχολές παγκοσμίως. Είχαμε τόσες δυνατότητες, που βοηθούμασταν να επιλέξουμε τον δρόμο που πραγματικά μας ταίριαζε στο τέλος, αφού μπορούσαμε να μετέλθουμε κάθε πράγμα και να πειραματιστούμε με πολλά, χωρίς κανείς να μας λέει ότι κάτι είναι σωστό, ενώ κάτι άλλο λιγότερο. Πρέπει ένας καλλιτέχνης να έχει γερές βάσεις αλλά ο τρόπος απόκτησης τους δεν μπορεί να είναι απόλυτα και σαφώς καθορισμένος, και ένας, για όλους τους ανθρώπους!
- Μιλήστε μας για την εποχή της συνεργασίας σας με τον Ντίνο Χριστιανόπουλο...
Πρώτη φορά εξέθεσα το 1982 και ακολούθησαν πολλές άλλες, ατομικές και συμμετοχές σε ομαδικές μέχρι που έκλεισε η “Μικρή Πινακοθήκη Διαγώνιος”. Ήταν μια εξαιρετική εμπειρία για μένα, κυρίως για την συυναναστροφή μου με τον ίδιο και με πολλούς αξιόλογους ανθρώπους που συγκέντρωσε γύρω του το όλο εγχείρημα. Μεγάλη βοήθεια, συμπαράσταση και μεγάλη αυστηρότητα είναι αυτά που θυμάμαι σε πρώτη αναφορά. Κάθε δεκαπέντε μέρες έπαιρνα μια αρμαθιά έργα και του τα πήγαινα. Οποιον και να είχε στο γραφείο, θα ασκούσε την πιο σκληρή κριτική, πάντοτε με χιούμορ. “Αυτό Φωφώ θα το βάλουμε στα ερίφια”, “αυτό Φωφώ θα το βάλουμε στα πρόβατα”, “τι χέρια είν’ αυτά που έχεις, δεν ξέρεις να ζωγραφίζεις!”, αυτά θα λέγονταν μπροστά σ’ όποιον και να τύχαινε!
Πρώτη φορά εξέθεσα το 1982 και ακολούθησαν πολλές άλλες, ατομικές και συμμετοχές σε ομαδικές μέχρι που έκλεισε η “Μικρή Πινακοθήκη Διαγώνιος”. Ήταν μια εξαιρετική εμπειρία για μένα, κυρίως για την συυναναστροφή μου με τον ίδιο και με πολλούς αξιόλογους ανθρώπους που συγκέντρωσε γύρω του το όλο εγχείρημα. Μεγάλη βοήθεια, συμπαράσταση και μεγάλη αυστηρότητα είναι αυτά που θυμάμαι σε πρώτη αναφορά. Κάθε δεκαπέντε μέρες έπαιρνα μια αρμαθιά έργα και του τα πήγαινα. Οποιον και να είχε στο γραφείο, θα ασκούσε την πιο σκληρή κριτική, πάντοτε με χιούμορ. “Αυτό Φωφώ θα το βάλουμε στα ερίφια”, “αυτό Φωφώ θα το βάλουμε στα πρόβατα”, “τι χέρια είν’ αυτά που έχεις, δεν ξέρεις να ζωγραφίζεις!”, αυτά θα λέγονταν μπροστά σ’ όποιον και να τύχαινε!
- Η πορεία σας είναι κατά κάποιο τρόπο διπλή, αφού εργάζεστε εδώ και πολλά χρόνια στην εκπαίδευση. Πως συνάδει το ένα αντικείμενο με το άλλο;
Απόλυτα αρμονικά και εξαιρετικά θα έλεγα. Εργάζομαι στην εκπαίδευση εδώ και 20 χρόνια. Δουλεύω στο σχολείο και οργανώνω παράλληλα εργαστήρια για παιδιά. Η πορεία μου αυτή δεν είναι παράλληλη απλώς αλλά συμπληρωματική. Μπορώ να πειραματιστώ με ένα άλλο τρόπο, μπορώ να εκφραστώ περισσότερο, και, εν τέλει, μαθαίνω και κερδίζω πολλά από τη συναναστροφή μου με τα παιδιά. Είναι εκπληκτικό για μένα ότι αναπνέω μέσα από αυτά τα παιδιά, ότι με κάνουν και ξεχνιέμαι. Η ανεμελιά τους που εμείς την έχουμε χάσει, μου αρέσει πάρα πολύ και με ανανεώνει. Έπειτα, η χαρά της δημιουργίας στα παιδιά είναι εξαιρετικά ανανεωτική για τον καλλιτέχνη. Νιώθεις ότι επιτέλους βρίσκεσαι σε ένα κοινό μήκος κύματος με κάποιον που ζει την χαρά αυτή ελεύθερα. Το σχολείο, η ενασχόληση μου με την εκπαίδευση με φόβιζε για αρκετά χρόνια, γι’ αυτό και έκανα πάρα πολύ καιρό να διοριστώ. Νόμιζα ότι θα στερέψω σύντομα, και το απέφευγα. Επί 11 χρόνια δίδασκα αγγλικά.
Απόλυτα αρμονικά και εξαιρετικά θα έλεγα. Εργάζομαι στην εκπαίδευση εδώ και 20 χρόνια. Δουλεύω στο σχολείο και οργανώνω παράλληλα εργαστήρια για παιδιά. Η πορεία μου αυτή δεν είναι παράλληλη απλώς αλλά συμπληρωματική. Μπορώ να πειραματιστώ με ένα άλλο τρόπο, μπορώ να εκφραστώ περισσότερο, και, εν τέλει, μαθαίνω και κερδίζω πολλά από τη συναναστροφή μου με τα παιδιά. Είναι εκπληκτικό για μένα ότι αναπνέω μέσα από αυτά τα παιδιά, ότι με κάνουν και ξεχνιέμαι. Η ανεμελιά τους που εμείς την έχουμε χάσει, μου αρέσει πάρα πολύ και με ανανεώνει. Έπειτα, η χαρά της δημιουργίας στα παιδιά είναι εξαιρετικά ανανεωτική για τον καλλιτέχνη. Νιώθεις ότι επιτέλους βρίσκεσαι σε ένα κοινό μήκος κύματος με κάποιον που ζει την χαρά αυτή ελεύθερα. Το σχολείο, η ενασχόληση μου με την εκπαίδευση με φόβιζε για αρκετά χρόνια, γι’ αυτό και έκανα πάρα πολύ καιρό να διοριστώ. Νόμιζα ότι θα στερέψω σύντομα, και το απέφευγα. Επί 11 χρόνια δίδασκα αγγλικά.